1 Mart Tezkeresi Nedir? Kimler Evet Kimler Hayır Oyu Kullandı? Kabul Edilseydi Ne Olurdu?

Amerika Birleşik Devletleri’nin 11 Eylül Saldırıları’ndan sonra küresel anlamda teröre karşı çıkma rolünü üstlenmesi, Irak’ı işgal etmesinin de meşru zeminini hazırlamış ve Amerika Birleşik Devletleri 2003 yılında Irak’ı işgal etmişti. Yakın tarihin en önemli olaylarından biri olan Amerika’nın Irak’ı işgali, Türk siyasi tarihinin önemli dönüm noktalarından biri olan 1 Mart Tezkeresi ile de doğrudan ilgilidir.

Nedenleri ve sonuçları ile günümüzde halen önemli tartışmaların konusu olan 1 Mart Tezkeresi’nde kimler evet kimler hayır oyu kullandı? 1 Mart Tezkeresi geçseydi ne olurdu? Tüm bunlar ve daha fazlasını bu yazımızda bulabilirsiniz.

1 Mart Tezkeresi Nedir?

Amerika Birleşik Devletleri’nin Irak’ı işgali konusunda dönemin hükümeti Adalet ve Kalkınma Partisi tarafından 25 Şubat 2003 tarihinde Meclis’e sunulan ve genel kurulda reddedilen, tam adı “Türk Silahlı Kuvvetleri’nin yabancı ülkelere gönderilmesi ve yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye’de bulunması için Hükümet’e yetki verilmesine ilişkin başbakanlık tezkeresi” olan tezkerenin ismidir. Tezkerenin 1 Mart tarihinde reddedilmesi üzerine bu isimle anılmıştır.

İçeriği

TBMM’den, gereği, kapsamı, sınırı ve zamanı Anayasanın 117’inci maddesine göre millî güvenliğin sağlanmasından ve Silahlı Kuvvetlerin yurt savunmasına hazırlanmasından Yüce Meclise karşı sorumlu bulunan hükümet tarafından belirlenecek şekilde Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Kuzey Irak’a gönderilmesine; etkili bir caydırıcılığın sürdürülmesi amacıyla Kuzey Irak’ta bulunacak bu kuvvetlerin gerektiğinde belirlenecek esaslar dairesinde kullanılmasına ve muhtemel bir askeri harekat çerçevesinde yabancı silahlı kuvvetlere mensup hava unsurlarının Türk hava sahasını Türk makamları tarafından belirlenecek esaslara ve kurallara göre kullanmaları için gerekli düzenlemelerin Hükümet tarafından yapılmasına, Anayasanın 92’inci maddesi uyarınca 6 ay süreyle izin verilmesi istendi.

Tezkerede, en fazla 62 bin yabancı askeri personelin 6 ay süreyle Türkiye’de bulunması öngörülüyordu. Yabancı kuvvetlerin hava unsurları 255 uçak ve 65 helikopteri aşamayacak.

Kimler Evet Kimler Hayır Oyu Kullandı?

Cumhuriyet Halk Partisi’nden Önder Sav, yaptığı bir konuşmada Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Amerika’nın Irak’ı işgali konusunda ABD’ye yardımda bulunmasına karşı çıktığını belirtmiş ve Amerikan gemileri hakkında “düşman gemileri” ifadelerine yer vermişti.

O dönem Adalet ve Kalkınma Partisi’nin kurucuları arasında olan ve bir dönem de Başbakanlık görevinde bulunan Abdullah Gül’ün uzun süre danışmanlığını yapan Ahmet Sever ise kaleme aldığı eserde parti içindeki durumu şöyle açıklamıştır:

“Özellikle, Beşir Atalay, Mehmet Aydın, Ertuğrul Yalçınbayır, Bülent Arınç, Zeki Ergezen, Azmi Ateş ve Kemalettin Göktaş gibi önemli isimler tezkereye karşıydı ve parti içinde açıkça bunun kulisini yapıyordu. Recep Tayyip Erdoğan ise, tezkerenin mutlaka meclisten geçmesi gerektiğini vurguluyordu.”

Ahmet Sever’in uzun bir süre tartışmaların odak noktası olan eserinde, tezkere konusunda kimlerin onay verdiği ise şöyle yer alıyor:

“Cüneyt Zapsu, Ömer Çelik ve Egemen Bağış tezkerenin kabulü için çırpınıyorlardı. Özellikle Zapsu ABD Savunma Bakan Yardımcısı Paul Wolfowitz ile telefonda sürekli temas halindeydi.”

Oylama Sonucu

TBMM’de yapılan oylamada, oylamaya katılan 533 milletvekilinden 250’si red; 264’ü kabul; 19’u çekimser oy kullandı. Ancak Anayasa’nın 96. maddesinde belirtilen “salt çoğunluk” ilkesine göre tezkereye onay verenlerin sayısı 267’ye ulaşmadığından tezkere kabul edilmemiş sayıldı.

1 Mart Tezkeresi’nin TBMM tarafından reddedilmesi üzerine Amerika Birleşik Devletleri, büyük bir hayal kırıklığı yaşadı. Türkiye’nin coğrafi konumundan istifade etmek isteyen Amerika Birleşik Devletleri için tezkerenin kabul edilmesi, büyük bir ekonomik ve askeri kazanç olacaktı. TBMM’nin tezkereyi reddi sonrasında ABD, Irak’ı işgalinde büyük zorluklarla karşılaşmış ve işgal sırasında ağır bir ekonomik ve sosyal bedel ödemek zorunda kalmıştır.

Amerika Birleşik Devletleri Başkanı George Bush yönetimi ve ekibi Amerikan halkı tarafından büyük ölçüde tepki almış ve yönetim, planlananın aksine Irak’ta çok büyük bir direnişle karşı karşıya kalmıştır.

Tezkerenin TBMM tarafından reddedilmesinin ardından yaşanan Çuval Olayı’nın ise Meclis’in kararına yönelik bir misilleme olduğu iddia edilmektedir.

Kabul Edilseydi Ne Olurdu?

Tezkerenin kabul edilmesi halinde olası senaryolar pek çok stratejist ve analist tarafından çeşitli televizyon programlarında yazıldı, çizildi. Ancak konuyla ilgili olarak Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, yaptığı bir açıklamada şu ifadelere yer verdi:

“Irak’ta düşülen hataya Suriye’de düşmek istemiyoruz. Ben 1 Mart tezkeresinin yanındaydım, karşı olanlar bunu açıkça söylemediler. Birileri de gizli kulisler attılar. O insanların kimler olduğunu araştırır bulursunuz. 1 Mart tezkeresi ilk anda kabul edilip Türkiye, Irak’ta olsaydı, Irak’ın durum böyle olmazdı. 1 Mart tezkeresi ilk anda geçseydi, Türkiye masada olacaktı”.