Çağdaş Türk ve Dünya TarihiDünya TarihiTarih

Anglo-Iranian Petroleum Company (AIOC) ve British Petroleum (BP)



D’arcy Antlaşması kuralları çerçevesinde İran petrolleri bir şirket tarafından çıkartılacak ve İngiltere payın büyük bir kısmını almak koşuluyla İran’a da yine anlaşma gereği çıkartılan petrolden çok az bir miktar kar verilecekti.
Petrolün çıkartılmasını için iki ülkenin de personelinin bulunduğu ama daha çok İngiliz mühendis ve çalışanlarının olduğu bir şirket kuruldu.
Anglo-Persian Oil Company adında İran’ın Mescid-i Süleyman şehrinde, 1908 yılında bir şirket kuruldu. Bu şirket anlaşma çerçevesinde İran’a çok küçük bir pay verirken (%16 gibi bir rakam söz konusu) İngiltere’ye ise karın diğer kısmını veriyordu.
Şirketin ismi 1935 yılında Anglo-İranian olarak değişti. 1954 yılında ise şirketin ismi çoğumuzun hatırlayacağı şekliyle British Petroleum (BP) adını aldı. Dünyanın en büyük petrol şirketlerinden biri olan BP’nin tarihi bu yıllara dayanmakta.

 
İran’a düşen payın bu denli az oluşu çok geçmeden İran halkı ve diplomatları tarafından tartışılmaya başlandı. Özellikle 1947 seçimlerimde Cephey-i Milliye partisinin önemli başarıları ve Şah Muhammet Rıza yönetiminin önceki Şah Rıza yönetimine göre ilk başlarda yumuşak olması sebebiyle bu uygulama karşıtı düşünceler konuşulmaya ve eleştirilmeye başlandı.
En nihayetinde Muhammet Musaddık İran Petrollerini İran Meclisinin de onayıyla millileştirdi. İngilizler bu harekete çıkarlarına ters düştüğü ve aynı zamanda anlaşmaya zıt olduğu gerekçesiyle karşı çıktı. (1933’te tekrar uzatılan petrol imtiyazı 1996 yılında bitiyordu.)

 

Takip eden süreçte İngilizler ABD desteğini de arkasına alarak İran’da 1953 yılında darbe yaptı ve Muhammet Musaddık hükümetini görevinden uzaklaştırdı.
Dünyanın en büyük petrol şirketlerinin arasında gösterilen British Petroleum’un (BP) geçmişinin çok da parlak olmadığını söylemek yanlış olmaz.

 

Petrolün ülkelerin kaderini etkileyen, siyasi tarihine yön veren bir maden olduğunu, paylaşılmasının ne kadar güç, öneminin ne kadar büyük olduğuna İran’da dönen petrol imtiyazı çıkmazı etkili bir örnektir.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.