Türk Devletleri Tarihi

Atabeylik Sistemi Nedir?

Atabeylik sistemi nedir? Osmanlı Devleti zamanındaki “sancak sistemi” ile içerik olarak oldukça benzerlik gösteren atabeylik sistemi, Selçuklu Devleti için son derece önemli bir sistem haline gelmiştir. Selçuklu Devleti’nin kısa zamanda büyük topraklar üzerinde hakimiyet kurmasında ve güçlü bir devlet haline gelmesinde katkısı olan atabeylik sistemi, Selçuklulardan sonra İslam dünyasında da yer edinmiş ve kendinden sonraki devletleri etkilemiştir. Peki atabeylik sistemi nedir? İlk atabey kimdir? Daha önceki yazılarımızda Osmanlı Devleti’de sancak sisteminden, sancağa gönderilen şehzadelerin yanındaki görevlilerden ve sancak sistemindeki değişim ve sorunlardan söz etmiştik. Bu yazımızda ise kısaca Atabeylik sisteminden söz edeceğiz. 

Atabeylik Sistemi Nedir? 

Büyük Selçuklu Devleti’nde melikler, yani şehzadeler, hanedan üyesi ve ortağı olan kişiler, henüz küçük yaşlardan itibaren eyaletlere gönderilirlerdi. Meliklere gönderildikleri eyaletlerde tecrübe sahibi olan Atabeyler eşlik etmiştir. Meliklerin büyük yaşa gelmesi durumunda da Atabeyler; komutan ya da vezir olarak görevlerine devam etmişlerdir. Böylece melikler tecrübe kazanmış, meliklere hükümdar olması halinde de tecrübesinden yararlandığı ve güvendiği isimleri kendi yönetimlerinde söz sahibi olma yetkisi verilmiştir. 

Atabeylik sisteminin olumsuz olarak gösterilen büyük kusuru ise şehzadeleri yönetime karşı kışkırtmak olmuştur. Yetiştirdiği şehzadenin hükümdar olması için gayret sarf eden Atabeyler, böylece kendilerini de düşünerek melikleri sultana ya da yönetime karşı zaman zaman doldurmuşlardır. 

Atabeyler, kendi bölgelerinde iyi yetişmiş bir komutan olmalarının yanı sıra oldukça donanımlı kişiliklerdi. Melikleri belirli bir disiplin altında yetiştiren ve onlara dini ve fenni bilimleri öğretmelerinin yanı sıra devlet yönetimi hakkında da önemli bilgiler sunan Atabeyler, iyi birer eğitmendiler. 

Osmanlı Devleti zamanındaki “sancak sisteminin” Selçuklu Devleti zamanındaki versiyonu olan Atabeylik sistemi, zamanla bozulmuş ve önemini kaybetmiştir. 

İlk Atabey ise Siyasetname adlı eserin yazarı ve üç Selçuklu sultanının veziri olan Nizam-ül Mülk’tür. 

Atabeylik sisteminde yer alan bazı sorunlar tıpkı ikta sisteminde olduğu gibi Osmanlı Devleti zamanında değiştirilerek daha az sorunlu hale getirilmiştir. Zira Osmanlı Devleti döneminde ikta, tımara; Atabeylik ise sancak sistemine dönüşmüştür. Osmanlı Devleti’ndeki sancak sistemi ise Atabeylik sisteminin içerik olarak aynısıdır ancak uygulama ve pratik olarak Atabeylik sisteminden daha gelişmiş ve çok yönlüdür.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.