Çek Nedir? Türleri Nelerdir?

Çek, emre yazılı bir senettir. Poliçe bir kredi aracı olduğu halde çek bir ödeme aracıdır. Bu sebeple çek nedir? sorusunun cevabını biraz detaylı olarak vermeye çalışacağız ve çek türleri hakkında bilgi vereceğiz.

Bu sebeple çekin muhatap tarafından kabulü söz konusu olamaz. Kabul kaydı olsa dahi bu kayıt yazılmamış sayılır. Poliçe gibi, çek de çifte yetki veren bir havaledir. Bu itibarla çekte de üç kişi vardır:

– Çeki düzenleyen kimse,
– Çek muhteviyatı kendisine ödenecek kimse,
– Çek muhteviyatını ödeyecek olan kimse (banka).

Çekin muhatap banka tarafından ödenebilmesi için muhatap banka nezdinde keşidecinin provizyonu bulunması, ayrıca banka ile keşifeci arasında çekle ödeme hususunda bir anlaşma olması gerekir.
Hamile yazılı olarak düzenlenebilen tek kambiyo senedi çektir. Çekte araya girme söz konusu değildir. Çekte suret çıkarılamaz; fakat TCK m. 725 uyarınca, nüsha çıkarılabilmesi mümkündür.

Çek Türleri, Çeklerde Şekil Şartları

Çeklerde bulunmadı gereken mecburi unsurların bulunmaması halinde senet çek niteliğini kaybeder. Bu unsurların ödeme için muhatap bankaya ibraz anında bulunmadı gerekir. Bu unsurları taşımadan tedavüle çıkan senetlere “açık çek” denir.

1. Çek kelimesi: Çekte, çek kelimesi ve eğer senet Türkçeden başka bir dille yazılmış ise o dilde çek karşılığı olarak kullanılan kelime kullanılmalıdır.
2. Kayıtsız ve Şartsız Belli Bir Bedelin Ödenmesi: Çek bedeli hem yazı hem de rakamla ifade edilmiş ve bunlar arasında farklılık varsa, yazı ile ifade olunan meblağa itibar edilir.
3. Muhatabın Adı ve Soyadı: Türkiye’de ödenecek çeklerde muhatap olarak ancak bir banka gösterilebilir. Çeklerin gerçek kişi üzerine çekilmesi mümkün değildir. Bu yapılsa bile adii havale niteliğinde olur.
4. Keşide Tarihi: keşide gününün senede gün, ay ve yıl olarak yazılmış olması gerekir. Keşide tarihi olarak gösterilen tarih ile keşide günü birbirine uymayabilir. Bu takdirde çek üzerinde yazılı bulunan tarihi itibari olunur. Gerçek keşide günü, geçmiş bir tarih ise Çekin ibraz süresi kısaltılmıştır. Buna karşılık gerçek keşide tarihi daha ileri bir güne alınmış ise, çekin ibraz süresi uzatılmıştır.
5. Keşide Yeri: Çekti keşide yeri gösterilmiş olmalıdır. Keşide yerinin senette yazılı olmaması halinde çek, keşidecinin adı ve soyadının yanında yazılı yerde çekilmiş sayılır. Bu unsur da yok ise senet, çek niteliğini kaybeder.
6. Keşidecinin İmzası
7. Ödeme Yeri: Çekte ödeme yeri de gösterilmelidir. Ödeme yeri gösterilmemiş olursa, muhatabın adı ve soyadı yanında yazılı bulunan yer ödeme yeri sayılır. Böyle bir kayıtta mevcut değil ise çek, muhatabın iş merkezinin bulunduğu yerde ödenir. Çek de muhatap bir banka olduğundan, bu kurumların iş merkezi yasa gereği vardır.
8. Çek Defterleri Bankalarca Bastırılır: Çek defterlerinin baskı şekline dair Esaslar, maliye bakanlığı, Türkiye bankalar birliği ve Türkiye Katılım Bankaları Birliği‘nin görüşü alınarak, T.C Merkez Bankasınca resmi gazetede yayınlanacak bir tebliğ ile düzenlenir.

 

Çek Türleri

Çekte Aval
TTK m. 706’ya göre aval, muhatap hariç olmak üzere, üçüncü bir şahıs yahut çek üzerinde esasen imzası bulunan bir kimse tarafından verilebilir. Çek de muhatap, bir banka olduğuna göre muhatap aval veremez.

Teyitli Çek
Banka nezdinde keşidecinin provizyonunun bulunup bulunmadığını lehdar bilmeyebilir. Bu sebeple çeki kabul etmek hususunda tereddüde düşebilir. Lehdarın tereddütlerini kaldırmak, dolayısıyla çekle ödemeyi daha güvenli bir hale getirmek amacıyla uygulamada teyitli çekler ihdas edilmiştir. Muhatap banka, çek üzerine “görülmüştür, “karşılğı vardır” gibi kayıtlar düşer. Bunun anlamı, muhatap bankanın provizyonu ibraz sürelerince hamil lehine bloke edeceğidir. Bu suretle hamil, ibraz süreleri içinde çekin karşılığının bulunduğunu bilmiş olur.

Çekin Vizesi
Vizede muhatap banka vizenin talep edildiği anda çekin karşılığının mevcut olduğunu hamile bildirir, ancak bu karşılığı ayrı bir hesapta hamil lehine bloke etmez. Dolayısıyla vize edilmiş bir çekin muhataba ibraz edildiğinde karşılığının bulunmaması da mümkündür.

Garantili Çek

Keşideci ile muhatap aralarında yapacaklar bir sözleşme ile karşılığı bulunmasa dahi keşidecinin çeklerini belli bir miktara kadar banka tarafından ödenmesi konusunda anlaşırlar. Dolayısıyla, hesapta karşılık bulunmasa bile, hamile, garanti edilen miktara kadar ödeme yapılacaktır (örneğin, İş Bankasının Mavi Çekleri). Keşideci çekten caysa dahi muhatap, garantili çekin karsiligini hamile ödemek zorundadir.

Çizgili Çek
Kural olarak çekler, onu ibraz edene ödenir. Fakat bazen hamil veya keşideci çekin yüzüne birbirine paralel ve eğik iki çizgi çekmek suretiyle çeki, umumi çizgili çek haline getirebilirler. Bu takdirde, çekin münhasıran bir bankaya veya muhatabın müşterisine ödenmesi gerekir. Bu iki çizgi arasına herhangi bir banka ismi yazılırsa, o çeke hususi çizgili çek denir. Bu çeklerin münhasıran bu bankaya veya bu banka aynı zamanda muhatap ise onun müşterisine ya da bankanın göstereceği diğer bir bankaya ödenmesi gerekir. Umumi çizgili çek hususi çizgili çeke dönüştürülebilir fakat hususi çizgili çek umumi çizgili çeke dönüştürülemez.

Mahsup Çek
Çekler nakden ödenebileceği gibi, çekin üzerine hesabına geçirilecektir ibaresi eğik ve uzun olarak yazılacak olursa çekin kayden ödenmesi istenmiş sayılır. Bir mahsup çeki ancak hesaba alacak kaydi, takas ya da hesap nakli yoluyla ödenebilir.

Bugün çek nedir? ve çek türleri nelerdir? sorularına cevap vermeye çalıştık. Yazıda çok geçen ‘Keşideci Nedir?‘ diye soracak olursanız, keşideci poliçe veya çeki düzenleyen kişiye denir.