İslam Düşünce Tarihinde Aristo’nun Yeri

İslam medeniyetinde Aristo’nun ayrı bir yeri olduğunu belirtmekte fayda vardır. Zira Aristo, kendisinden sonra gelen çoğu Arap filozofunu düşünceleri ve sözleriyle etkilemiş büyük bir düşünürdür. Zira Aristo, İslam medeniyetinde, İslam düşünce tarihinde ”muallim-i evvel” yani ilk öğretmen olarak geçer. İbn-i Rüşd, İbn-i Sina, Gazali, Farabi ev Cahız gibi Müslüman düşünürler Aristo’dan oldukça etkilenmişlerdi. Aristo’dan etkilenen Müslüman Arap düşünürlerini sıralarsak;

Gazali

Eserlerinde Aristo’dan etkilendiğini çok az olsa da söyleyebiliriz. Zira Gazali, birçok konuda Aristo’yu ve Aristo’nun görüşlerini devam ettiren düşünürleri eleştirmiştir. Gazali’nin Arsito’yu eleştirdiği noktalardan biri Aristo’nun maddenin ezeli olduğu inancıydı. Gazali’ye göre maddi ezeli olamazdı çünkü bu tevhit inancı ile uyuşmaz ve bu görüşü savunanlar ”kafir” olurlardı.

Farabi

Farabi, Aristo’nun özellikle ”birden ancak bir sadr olur” sözünden hareketle bunun aslında yanlış olduğunu temellendirmeye çalışır. Farabi, Aristo’nun görüşlerine katılsa dahi bu konuda Aristo’dan ayrılmaktadır. Farabi’ye göre akıl tektir ve ilk varlık akıldan çıkmaktadır. Akıl zorunlu bir varlıktır ve akılda çokluk vardır.

İbn-i Sina

Aristo’dan en çok etkilenen  Müslüman düşünürlerden biri de İnb-i Sina’dır. İbn-i Sina, Aristo’dan en çok varoluş felsefesi alanında etkilenmiş ve İslam/varlık/felsefe temelinde yorumlamıştır. İbn-i Sina aynı zamanda Aristo’nun felsefesini sistemleştirmesi ve alt dallarına ayırması ile diğer Müslüman düşünürlerden de ayrılmaktadır.

İbn-i Rüşd

Aristo’nun görüşlerinden ve felsefesinden etkilenen en önemli Müslüman düşünür İbn-i Rüşd‘tü. Hatta öyle ki İbn-i Rüşd, Aristo’nun Batı dünyasında unutulmaya yüz tutmuş birtakım eserlerini tercüme etmiş ve Aristo’nun görüşleri Arapçadan Latinceye çevrilerek tekrar önem kazanmıştır. Aquinalı Thomas ve birtakım skolastik filozoflar İbn-i Rüşd’e ”şarih” yani yorumlayıcı; Aristo’ya ise ”filozof” demişlerdi. Ölümü Endülüslerin Bilim Rönesansını bitiren en önemli olay olmuştur.

Öte yandan Aristo’dan etkilenen Arap düşünürler o kadar fazlaydı ki bir dönem Aristo’nun felsefi görüşlerini anlatan Esiru’d-Din Mufaddal Ömer el- Ebheri tarafından yazılan İsagoci kitabı, Arap ve İslam medreselerinde ”mantık” dersi olarak okutulmuştu.

Aristo’nun İslam düşünürleri ve İslam düşünce tarihindeki önemine bir diğer örnek ise Meşşailik inancıydı. Meşşailik adı verilen düşünce biçimi, çoğunluğunu Aristo’nun görüşlerinden ve bir kısmını da Platon’un (Eflatun) görüşlerinden alan siyaset, ahlak, metafizik ve ruh bilimini ifade eden İslami bir düşüncenin adıydı.