Modern Türk İdare Hukukunun Kurucusu Sıddık Sami Onar Kimdir?

Sıddık Sami Onar kimdir? Daha önceki yazılarımızda çeşitli meslek gruplarından pek çok kişinin hayat hikayesini burada sizlerle paylaşmıştık. Bu yazımızda ise kısaca Sıddık Sami Onar’dan söz edeceğiz.

11 Kasım 1897’de İstanbul’da dünyaya geldi. Babası Abdullah Sami Bey eski Askeri hekim ve Kaymakamlardandı. Öğrenim hayatına Fatih Rüştiye’sinde başlayan Onar lise öğrenimini Vefa Sultanisi’de tamamladıktan sonra üniversite eğitimini İstanbul’da Darulfünun Hukuk Fakültesinde gerçekleştirerek, ‘pekiyi’ dereceyle okuldan mezun oldu.

• 1923-1924 yıllarında Paris’te bulunmuş ve ihtisas eğitimi almıştır.
• 1924- İstanbul Asliye Mahkemesinde Hâkim Muavinliği ile devlet hizmetine girdi.
• 1925- Akademik kariyerine başladı.
• 1927- Galatasaray Lisesi’nde İstatistik öğretmeni olarak görev yaptı.
• 1926- İstanbul Mülkiye Mektebi’nde Medeni Hukuk dersini okutmak üzere muallimliğe başladı.
• 1926- Kasım 26’da istifa ederek hâkimlik mesleğinden ayrılmıştır.

Bu aralarda avukatlığa da başlayan Onar, görev yaptığı okul 1936 yılında Ankara’ya taşınana kadar görevine devam etmiştir. Prof. Dr. Onar, Ceza Mahkemeleri Usulü Kanunu Tasarısını hazırlayan Komisyon’da üye olarak bulunmuştur.

• 1933- Ek görev olarak Harp Akademisi’nde Türk İdare Teşkilatı ve İdare Kanunları dersleri de vermiştir.
• 1933- 1 Ağustos’ta İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde Profesörlüğe atanmış aynı zamanda çalıştığı idare hukuk dersinde ordinaryüs profesörlüğüne layık görülmüştür.
• 1934- 3 Eylül’de aynı Üniversiteye dekan olarak atanmıştır.

Onar, 1937 yılında istifa ettiyse de 1939 yılında yeniden göreve alındı.

• 1946- Özerk üniversitelerin seçimle başa gelen ilk rektörü oldu.
• 1948- Fransa’nın Toulouse Üniversitesi kendisine ‘hukuk doktoru’ unvanı verdi.
• 1949- İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi İdare Hukuku ve İdare İlimleri Enstitüsü’nü kurdu ve ölümüne kadar bu enstitünün müdürlüğünü yaptı.
• 1950- Kanun  gereği rektörlük süresi sona erdi.
• 1959- 2. defa İstanbul Üniversitesi Rektörü seçildi. 63 yılında ise 3. Rektöre seçilmesiyle süreyi daha da uzattı.
• 1969- Aynı Üniversitede İdari Hukuku ve İdari İlimler Enstitüsü Müdürlüğü görevinde bulundu.
• 1972-  İtalya Cumhurbaşkanı’ndan ‘Cumhuriyet Liyakat’ Nişanı aldı. 

Demokrat Parti mensubu milletvekillerinin oylarıyla 27 Mayıs 1960 darbesi öncesinde meydana gelen olaylarla ilgili araştırmalar yapmak üzere TBMM’de “Tahkikat Komisyonu” kurulmasını “anayasa ihlali” olarak gördü, üniversite gençliğinin protesto hareketine destek verdi.

• 

Kendi ailesi 1490’larda İspanya’daki “Engizisyon Mahkemesi”nden kaçan Sıddık Sami Onar, 27 Mayıs 1960 askeri darbesini ve sonucunda ortaya çıkan “Yassıada Cunta Mahkemesi”ni meşru ilan etti. 1961 Anayasası’nı hazırlayan kurula başkanlık yaptı, daha sonra 147 öğretim üyesinin üniversiteden uzaklaştırılmasına tepki olarak rektörlükten istifa etti. 147’ler sorununun çözümünde etkin rol oynadı.

Sıddık Sami Onar’ın anısına İstanbul Üniversitesi 1977’de Onar Armağanı’nı yayımladı. Hukuk profesörü Sıddık Sami Onar 9 Ağustos 1972’de İstanbul’da vefat etti.

Eserleri; 

Eski Türkçe Telif Eserleri 
1) “Fransa Hukuk-ı Medenisi’nde İllet-Cause’ Nazariyesi”, Darulfünûn Hukuk Fakültesi Mecmuası, sene: 2, sayı: 15, (Muharrem 1343/ Temmuz 1340) (İstanbul 1924), s. 387 vd. 
2) “Mesuliyet-i Akdiye ve Mesuliyet-i Cürümiye”, Darulfünûn Hukuk Fakültesi Mecmuası, sene: 2, sayı: 16, (R. Evvel 1343/ Eylül 1340) (İstanbul 1924), s. 483-496. 
3) “Fransa’da Ahvâl-i Medeniye Muamelât ve Sicilâtı: I, Hal-i Medeni Teşkilâtı”, Darulfünûn Hukuk Fakültesi Mecmuası, sene: 3, sayı: 17, (Mart 1341) (İstanbul 1925), s. 583-598 
4) “Fransa’da Ahvâl-i Medeniye Muamelât ve Sicilâtı: II, Muhtelif Sicillere Ait Ahkâm-ı Hukukiye”, Darulfünûn Hukuk Fakültesi Mecmuası, sene: 3, sayı: 18, (Mayıs 1341)) (İstanbul 1925), s. 728-744 
5) “Fransa’da Ahvâl-i Medeniye Muamelât ve Sicilâtı: III, Sicil-i Mede-niyelerin Derece-i Vüsûk ve Hüccediyeti”, Darulfünûn Hukuk Fakültesi Mecmuası, sene: 3, sayı: 19, (Temmuz 1341), s. 728-744 
4) – 1932 yılı Mülkiye mezunlarından olan İbrahim kumbaracı Ord. Prof. Dr. Sıddık Sami ONAR’la ilgili olarak şu hatırasını nakletmiştir: 
6) “Eşhas-ı Maneviyenin Gayr-i Akdî Mesuliyetleri”, Darulfünûn Hukuk Fakültesi Mecmuası, sene: 3, sayı: 22, (K. Sani 1926), s. 1191-1201 
7) “İntifa Hakkı, Tarihi ve Umumi Malumât”, Darulfünûn Hukuk Fakültesi Mecmuası, sene: 5, sayı: 29, (Mart 1927), s. 553-566 
8) “İntifa Hakkı, Envai, Menabii, Süver-i tesisiyesi, Şümulü”, Darulfünûn Hukuk Fakültesi Mecmuası, sene: 5, sayı: 32, (Eylül 1927), s. 864-878 
9) Medeni Hukuk (2 cilt) (Mülkiye Mektebi için) 
10) Devletler Hususi Hukuku (1 cilt) (Mülkiye Mektebi için) 
11) Borçlar Kanununun Umumi Esasları (1 cilt) (Mülkiye Mektebi için) 
B) Yeni Türkçe Tercüme Eserleri 
1) Andreas Von Tuhr, Çev. S. S. ONAR, HAZIM, “Borçlar Hukukuna Müteallik Umumi Malumat”, İÜHFM. C.IX, Sayı: 53 (İstanbul, 1931) 
2) Andreas Von Tuhr, Çev. S. S. ONAR, HAZIM, “Borçlar Hukukuna Müteallik Umumi Malumat”, İÜHFM. C.IX, Sayı: 54 (İstanbul 1931) 
3) Andreas Von Tuhr, Çev. S. S. ONAR, HAZIM, “Borçlar Hukukuna Müteallik Umumi Malumat”, İÜHFM. C.IX, Sayı: 55 (İstanbul 
1931) 
4) Andreas Von Tuhr, Çev, S. S. ONAR, HAZIM, “Borçlar Hukukuna Müteallik Umumi Malumat”, İÜHFM. C.X, Sayı: 56 (İstanbul 
1932) 
5) Andreas Von Tuhr, Çev. S. S. ONAR, HAZIM, “Borçlar Hukukuna Müteallik Umumi Malumat”, İÜHFM. C.X, Sayı: 57 (İstanbul 1932) 
6) Andreas Von Tuhr, Çev. S. S. ONAR. HAZIM, “Borçlar Hukukuna Müteallik Umumi Malumat”, İÜHFM. C.X, Sayı: 58 (İstanbul 
1932) 
7) Andreas Von Tuhr, Çev. S. S. ONAR, HAZIM, “Borçlar Hukukuna Müteallik Umumi Malumat”, İÜHFM. C.X, Sayı: 59 (İstanbul 1932) 
8) Andreas Von Tuhr, Çev. S. S. ONAR, HAZIM, “Borçlar Hukukuna Müteallik Umumi Malumat”, İÜHFM. C.X, Sayı: 60 (İstanbul 
1933) 
9) Andreas Von Tuhr, Çev. S. S. ONAR, HAZIM, “Borçlar Hukukuna Müteallik Umumi Malumat”, ÎÜHFM. C.X, Sayı: 61 (İstanbul 
1933) 
10) Andreas Von Tuhr, Çev. S. S. ONAR, HAZIM, “Borçlar Hukukuna Müteallik Umumi Malumat”, ÎÜHFM. C.X, Sayı: 62 (İstanbul 
1933) 
C) Eski Türkçe Tercüme Eserleri 
Sıddık Sami Bey’in eski Türkçe tercüme eserleri, “Yeni Türkiye Hu-kuk-ı Medeniyesi Tedkikâtına Medhal” başlığı altında SAUSER HALL’in İstanbul Darülfünun’unda yapmış olduğu seri konferansların Daniş Said ile birlikte yaptığı çevirilerden oluşmaktadır. 
1) “Yeni Türkiye Hukuk-ı Medeniyesi Tedkikâtına Medhal”, 19 ve 23 Mayıs, 1926 tarihli konferans, Darülfünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, sene: 4, sayı: 26 (Eylül 1926), s. 263-299. 
2) “Yeni Türkiye Hukuk-ı Medeniyesi Tedkikâtına Medhal”, 27 Mayıs, 1926 tarihli konferans, Darülfünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, sene: 4, sayı: 27 (T. Sani 1926), s. 385-414. 
3) “Yeni Türkiye Hukuk-ı Medeniyesi Tedkikâtına Medhal”, 2 K. Sani 1926 tarihli konferans, Darülfünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, sene: 4, sayı: 28 (K. Sani 1927), s. 432-451. 
4) “Yeni Türkiye Hukuk-ı Medeniyesi Tedkikâtına Medhal: Kadının Ehliyet-i Hukukiyesi”, 18 T. Evvel 1927 tarihli konferans, Darulfünûn Hukuk Fakültesi Mecmuası, sene: 5, sayı: 29 (Mart 1927), s. 536-552. 
5) “Yeni Türkiye Hukuk-ı Medeniyesi Tedkikâtına Medhal: Kadının Ehliyet-i Hukukiyesi (2)”, Darulfünûn Hukuk Fakültesi Mecmuası, sene: 5, sayı: 30 (Mayıs 1927), s. 615-637. 
6) “Yeni Türkiye Hukuk-ı Medeniyesi Tedkikâtına Medhal:İştirak halinde mülkiyet”, Darulfünûn Hukuk Fakültesi Mecmuası, sene: 5, sayı: 31 (Temmuz 1927), s. 703-724. 
D) Yeni Türkçe Telif Eserleri 
1) Hukuk-ı Umûmiye-i Düvel’e Medhal (Mülkiye Mektebi 1. Sınıf için), İstanbul, Mekteb-i Mülkiye Matbaası; 1341/1925; 212 sf.; (taşbasması) 
2) Hukuk-ı Husûsiyye-i Düvel (Mekteb-i Mülkiye 2. Sınıfı için), İstanbul, Mekteb-i Mülkiye Matbaası, 1926; 352 sf.; (taşbasması) 
3) Hukuk-ı Umûmiye-i Düvel (Mekteb-i Mülkiyye 1. Sınıfı için), İstanbul, Mekteb-i Mülkiye Matbaası, 1926; 416 sf.; (taşbasması) 
4) Hukuk-ı Medeniyye (Mekteb-i Mülkiyye 1. Sınıfı için), İstanbul, Mekteb-i Mülkiye Matbaası, 1926; 716 sf.; (taşbasması) 
5) ‘Tecdit ‘Novatio’”, İÜHFM. C. VIII, Sayı: 48 (İstanbul 1930) 
6) İdare Hukuku (Sömestr 3-4) (İstanbul 1933) (Onar Armağanı) 
7) “Cumhuriyet ve Hukuk Telakkisi”, Yeni Türk Mecmuası, (İstanbul 1933) 
8) İdare Hukuku (İstanbul 1934) (Onar Armağanı) 
9) “İdarenin Takdir Hakkı”, Mülkiye Mecmuası, (İstanbul 1934) 
10) “İdarenin Takdir Hakkı”, Mülkiye Mecmuası, (İstanbul 1934) 
11) “Türkiye’de İdarenin Kazaî Murakabesi”, ”, İÜHFM. C. I, Sayı:l (İstanbul 1935) 
12) Devletçilik ve idare Hukuku, (Hukuk İlmini Yayma Kurumu Konferansları Serisinden (14) 19.1.1936 tarihinde Ankara Halk Evinde verilen konferans.) (Ankara, 1937) 
13) “Amme Hukukunda Hukuki Tasarruflar ve Kazaî Murakabe”, Cemil Bilsel’e Armağan, (Ankara 1939) 
14) “İdare Hukuku Bakımından İktisadi Devlet Teşekkülleri”, İÜHFM. C. VII, Sayı: 4 (İstanbul 1941) 
15) İdare Hukuku, C. 1, (İstanbul 1942) 
16) İdare Hukuku, C. 1, (2.B) (İstanbul 1944) 
17) Adliye Hukukunun Umumi Esasları, (İstanbul 1944) 
18) “Türk Hukukunda Amme Emlaki Teorisi (Mukayeseli Tetkik), Ebu-lula Mardin’e Armağan, (İstanbul 1944) 
19) “İbrahim Fazıl Pelin”, İÜHFM. C. XI, Sayı: 1-2, (Fazıl Pelin’e) (İstanbul 1945) 
20) İdare Hukukunun Umumi Esasları (İstanbul 1952) 
21) “Uyuşmazlık Mahkemesi Kararlan”, İÜHFM. C. XIX, Sayı: 3-4 (İstanbul 1953) 
22) ‘TC. Devlet Personel Kanunu Tasarısı”, İÜHFM. C. ?, Sayı: 1-2 (İstanbul 1954) 
23) “Osmanlı İmparatorluğunda İslam Hukunun Bir Kısmının ”, İÜHFM. C. ?, Sayı: 1-4 (İstanbul 1954) 
24) “İdare ve İdare Hukuku Bakımından Türkiye’nin İdari ve Hukuki 
(Tahir Taner’e Armağan) (İstanbul 1956) 
25) “Türkiye’de İDT’ni Doğuran Amiller, Bu Teşekküllerin Hukuki ”, (Muammer Raşit Seviğ’e Armağan” (İstanbul 1956) 
26) İdare Hukukunun Umumi Esasları (2 cilt) (2. B), (İstanbul 1960) 
27) İdare Hukukunun Umumi Esasları (3 cilt) (3. B), (İstanbul 1966) 
28) “Yeni Personel Rejimi ve Uygulaması”, AİD. C. IV, Sayı:l (Ankara 1971)