Tarih

Osmanlı Devleti’nde Duraklamanın İç ve Dış Nedenleri Nelerdir?

Osmanlı Devleti’nin kuruluş ve yükselme dönemindeki altın gümlerinden sonra kademeli olarak gerilemesinde “Duraklama Dönemi”nde meydana gelen gelişmeler oldukça önemli bir rol oynamaktadır. Zira bu dönemde meydana gelen gelişmeler, devletin ilerleyen yüzyıllar içerisindeki akıbetinin temel sebebini oluşturmaktadır. Duraklamanın iç ve dış nedenleri nedir? Osmanlı Devleti’nde duraklamanın nedenleri nelerdir?

Duraklamanın İç Sebepleri

-Merkezi Yönetimin Bozulması
-Ekonominin Bozulması
-Askeri Düzenin Bozulması
-Sosyal Alandaki Bozulmalar
-Eğitim Sistemindeki Bozulmalar

Duraklamanın Dış Sebepleri


Duraklamanın İç Sebepleri Nelerdir?

Merkezi Yönetimin Bozulması

1-) Tahta çıkan padişahların devlet işlerine ilgisiz ve yetersiz kalmalarının yanı sıra genellikle ordunun başında sefere çıkmamaları.

2-) Ulemaların, Yeniçerilerin ve Saray kadınlarının otoriteyi sarsan düzenleme ve faaliyetleri.

3-) Şehzadelerin “kafes usülü” gereği sancaklara gönderilmemesi ve bu nedenden ötürü şehzadelerin devlet yönetimi ve tecrübe konusunda yetersiz ve eksik yetişmeleri.

4-) Padişahın yetersiz olmasını fırsat bilen saray kadınlarının ve ağaların devlet yönetiminde etkili bir rol üstlenmeleri.

5-) Padişahların çok küçük yaşta tahta geçmeleri.

6-) Liyakat Usulünün bozulması ve önemli makam ve mevkilerin kişilerin yetkinliğine bakılmaksızın iltimas ve rüşvet ile yolu ile dağıtılması sonucunda devleti yöneten diğer mekanizmaların zamanla işlevsiz hale gelmesi.

Devlet kademelerinde görev alan yetkililer arasında otoritenin sarsılması, halkın da (tebaa) devlete olan güveninin sarsılmasına ve iç isyanların çıkmasına neden olmuş, tecrübesiz kişilerin tahta geçmesi ile devlet yönetimi bozulmuştur. Yönetimde yaşanan bu yozlaşma ise askeri, ekonomik ve sosyokültürel alanda pek çok yönde tezahür etmiştir.

Ekonominin Bozulması

1-) Coğrafi Keşiflerin etkisiyle ticaret yollarının değişmesi ve eski ticaret yollarının önemini kaybetmesi sonucu, gümrük gelirlerinin ciddi oranda düşmesi.

2-) 17. Yüzyılda Avusturya ve İran ile yapılan savaşların beraberinde ağır bir mali tablo ortaya çıkarması, savaşların uzaması ve kaybedilmesi ile de ganimet gelirlerinde düşüş olması.

3-) İhracatın giderek azalıp ithalatın artması ve Osmanlı Devleti’nin zamanında verdiği kapitülasyonların ağır bir yük oluşturması.

4-) İspanya ve Portekiz İmparatorluklarının özellikle Güney Amerika getirdikleri yüklü miktardaki altın ve gümüşlerin Osmanlı piyasasına girmesi paranın değerinin düşmesine ve yüksek enflasyona neden olması,

5-) Osmanlı Devleti’nin ekonomideki bozulmaları engellemek adına çözümü vergileri artırmakta bulması ve buna tepki olarak Anadolu’da geçim kaynağı toprağa dayalı olan halkın topraklarını terk etmesi ve tarımsal üretimi bırakmaları,

6-) Halkın içinde bulunduğu ekonomik zorluklara rağmen sarayın halkla zıt bir yaşam sergilemesi ve saray masraflarının giderek artması,

7-) Osmanlı esnaflarının kendi aralarında kurmuş olduğu lonca teşkilatının esas ve kurallarından dolayı Avrupalı tüccarlarla rekabetin oldukça zor bir hal alması.

bkz. Merkantilizm

Askeri Düzenin Bozulması

1-) Kapıkulu Ocağına kanunlara aykırı bir şekilde asker alınması, içeridekilerin kendi yakınları ve akrabalarını askere almaları ve bunun sonucunda ortaya çıkan asker sayısındaki artış,

2-) Yeniçerilerin askerlik dışında başka işlerle meşgul olmaları ve buna gerekçe olarak maaşların azlığını ve geçim sıkıntısını göstermeleri,

3-) İltizam sisteminin giderek artan yaygınlığı ve bunun sonucunda meydana gelen tımar sistemindeki bozulmaların doğrudan eyaletlerdeki asker sayısına etki etmesi,

4-) Osmanlı ordusunda, askerlikle ilgisi olmayan kişilerin orduda önemli yerlere gelmesi,

5-) Avrupa’nın savaş teknolojisi alanındaki ilerlemesinin geriden takip edilmesi. bkz. Haçova Meydan Muharebesi

6-) Yeniçerilerin “devlet ocak içindir” anlayışı çerçevesinde kendilerini devletin en önemli gücü olarak görmesi.

Sosyal Alandaki Bozulmalar

1-) Tımar sistemindeki sorunların bir süre sonra sistemin tamamen çökmesine ve tarım gelirlerinin azalmasına yol açması,

2-) Anadolu’da ve kentlerdeki nüfus artışı ve sosyoekonomik dengenin alt üst olması,

3-) Özellikle Celali İsyanları sonrasında halk ve devletin arasının açılması,

4-) Şehirlerde işsizliğin giderek önemli bir sorun haline gelmesi ve akabinde yaşanan güvenlik sorunu.

Eğitim Sistemindeki Bozulmalar

1-) Osmanlı Devleti’nin önemli eğitim kurumlarından olan medreselerin zamanla kendini ilerletememesi ve Avrupa standartlarından geri kalması, yeniliklerin takip edilememesi,

2-) Matematik, Fen, Astronomi ve diğer pozitif bilim dallarının medrese müfredatından çıkarılması ve bilim-teknik anlamında yaşanan vizyon sıkıntısı,

3-) Tıpkı askeriyedeki bozulmalarda olduğu gibi ilmiye sınıfında da iltimas ve adam kayırmanın artması,

4-) “Alimin oğlu alimdir” anlayışı çerçevesinde yeni doğan müderris çocuklarına “ulema” ünvanı verilmesi ve beşik ulemalığının yaygınlaşması sonucu yaşanan nitelik sorunu.

Duraklamanın Dış Nedenleri Nelerdir?

Coğrafi Keşifler sonucu giderek zenginleşen başta İspanya ve Portekiz İmparatorlukları olmak üzere diğer Avrupa devletlerinde refahın artması sonucu Rönesans ve Reform gibi kıta Avrupa’sını derinden etkileyen sosyokültürel dinamitlerin birbiri ardına cereyanı üzerine Osmanlı Devleti, Avrupa’da meydana gelen gelişmeleri sadece izlemekle kalmış, teknolojik konularda Avrupa’yı takip etmeyi başaramamıştır.

Duraklamanın bir diğer önemli dış nedeni ise devletin artık doğal sınırlarına ulaşmasıdır. Avrupa’da Viyana kapılarına, doğuda İran’a kadar sınırlarını genişleten Osmanlı Devleti, alacağı önemli yerlerin çoğunu almış büyük bir alanda, kozmopolit bir yapıda varlığını sürdürüyordu.

1683 yılında başlayan II. Viyana Kuşatması sonrası Avrupalı devletlerdeki Osmanlı’yı kıtadan def etme fikri ortaya çıkmış ve Avrupalı devletler ittifaklar kurarak Osmanlı’yı kıtadan atmayı düşünmüşlerdir.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.