Gündem

Osmanlı Devleti’nde İlk İsyanlar Nelerdir?

Osmanlı Devleti’nin çeşitli zamanlarında isyanlar meydana gelmiştir. Bu isyanların belirli bir kısmı Kuruluş Döneminde gerçekleşmişken Duraklama ve Gerileme Döneminde de pek çok isyan meydana gelmiştir. Osmanlı Devleti, isyanları daha çok kanlı bir şekilde bastırmak suretiyle sona erdirmiş veya isyanın başını çeken lideri, ibret olsun diye halka açık bir alanda idam etmiştir. Osmanlı Devleti’nde isyanlar; ilk dini-sosyal içerikli isyan, ilk geniş çaplı isyan, ilk isyan eden millet, ilk isyan edip bağımsız olan millet olarak çeşitli dallara ayrılabilir.

Osmanlı Devleti’nde Duraklama Döneminde Ortaya Çıkan İsyanlar

 

Osmanlı Devleti’nde isyanları değerlendirmek için isyanın perde arkasına bakmakta yarar vardır. Osmanlı Devleti’nde isyanların genelde bağımsızlık veya ekonomik temelli olduğu görülmektedir. Örneğin Sırp İsyanı milliyetçi bir isyanken Celali İsyanları ekonomik sebeplere bağlı bir isyandır.

İlk Dini-Sosyal İçerikli İsyan

Osmanlı Devleti’nde ilk dini ve sosyal içerikli isyan, Kuruluş Döneminde meydana gelen Şeyh Bedrettin İsyanı’dır. Yunanistan’ın Simavna şehrinde dünyaya gelen Şeyh Bedrettin, kendi öğretilerini, özellikle Karamanoğulları ve Germiyanoğulları gibi beyliklerde yaşayan ve Osmanlı Devleti’ne çeşitli sebeplerden dolayı küskün olan insanlara ulaştırdı. Şeyh Bedrettin, isyanda kilit rol oynayan Börklüce Mustafa ve Torlak Kemal ile dini öğretilerini İznik, Bursa ve Edirne gibi Osmanlı beldelerinde de yürüttü. Kısa zamanda çok geniş bir kitleye ulaşan Şeyh Bedrettin, bu gücünü Osmanlı Devleti’nin tam da Fetret Devrini yaşadığı zamanda, Edirne’de kullanmak istedi. Kendisine bağlı birliklerle ve asilerle Osmanlı Devleti’ne karşı isyan bayrağını çeken Şeyh Bedrettin, Saruhan Bey komutasındaki bir birliği mağlup eder ancak Çelebi Mehmed’in oğlu olan Murad Han’ın birliklerine karşı mağlup olur. Şeyh Bedrettin daha sonra idam edilmek suretiyle öldürülür. Bu isyan, Osmanlı tarihinde ”ilk dini/dinci ve sosyal içerikli isyan olarak kayıtlara geçmiştir.

İlk Geniş Çaplı İsyan

Osmanlı Devleti’nde ilk geniş çaplı isyan, Celali İsyanları’dır. Haçova Savaşı’ndan kaçan Yeniçerilerin önderliğinde gelişen isyan Osmanlı Devleti’nin en çok başını ağrıtan isyandır. Anadolu İsyanları olarak da bilinen Celali İsyanları, 16. Yüzyıl sonlarında başlamış ve 17. Yüzyılın ortalarına doğru sona ermiştir. Osmanlı Devleti’nin İran Savaşları’nın getirdiği ekonomik yük ve Coğrafi Keşifler sonrası Baharat ve İpek Yolu gibi ticaret yollarının önemini kaybetmesi neticesinde ekonomik gelirlerinin azalması nedeniyle vergi artışında bulunmaları ve halkın artan vergilere tepki göstermesi açısından “ekonomik” sebeplere dayanan bir isyan olarak karşımıza çıkmaktadır.

İlk Milliyetçi İsyan

Osmanlı Devleti’nde ilk milliyetçi isyan, Fransız İhtilali’nden 15 sene sonra ortaya çıkan Sırp İsyanlarıdır (1804). Fransız İhtilali’nin getirdiği milliyetçilik akımından etkilenen Sırplar, “Kara Yorgi” önderliğinde ayaklanmışlardır. İsyan, Sırpların;

– 1812 Bükreş Antlaşması ile imtiyaz elde etmiş,
– 1829 Edirne Antlaşması ile özerk bölge olmuş,
– 1878 Berlin Antlaşması ile bağımsızlıklarına kavuşmuştur.

Not:

İsyan Edip Bağımsız Olan İlk Devlet

1820 yılında başlayan Rum İsyanı sonucunda Edirne Antlaşması imzalanmış ve Rumlar bağımsızlığını ilan etmiştir. Osmanlı’ya karşı ilk isyan eden millet Sırplar olmasına rağmen ilk bağımsız olan millet Rumlardır.

Ayrıca bkz. Navarin Faciası

Yeniçeri İsyanları

Yeniçeri İsyanları Nelerdir? Yeniçeri İsyanlarının Nedenleri ve Sonuçları Nedir?

Osmanlı Devleti’nde zaman zaman Yeniçerilerin de isyan ettiği görülmüştür. Hatta Osmanlı Devleti’nde Duraklama Dönemi ile birlikte Yeniçerilerin isyanları da hayli artmıştır. Ulufe alım-satımı yapan ve cülus bahşişi almak için padişahı tahttan indiren Yeniçeriler, 1826 yılında II. Mahmut tarafından kaldırılmıştır. (1826)

Tarihte önemli Yeniçeri isyanlarına örnek vermek gerekirse: Kabakçı Mustafa İyanı, Genç Osman’ın katli (II. Osman) ve Patrona Halil İsyanı’nı vermek mümkündür.

Kabakçı Mustafa İsyanı (1807)

 

Eyalet İsyanları

Osmanlı Devleti’ne bağlı eyaletlerde çıkan isyanlara Eyalet İsyanları adı verilir. Daha çok eyaletlerde görev yapan yerel yönetici kadroların devletten ayrılmak, bağımsız olmak istemesi ve yine eyaletlerde görev yapan devşirme kökenli yöneticilerin bölge halkına takındığı olumsuz tavır ve davranışların halk tarafından tepki görmesi gibi nedenlerden dolayı meydana gelen bu isyanlara ”Tepedelenli Ali Paşa İsyanını” örnek vermek mümkündür.

Ayrıca bkz. Eyalet İsyanları

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.