Osmanlı Devleti’nde Mahkemeler ve Mahkeme Çeşitleri
Osmanlı Devleti’nde mahkemeler, adaletin ve hukukun işlevlerinin yerine getirildiği müesseselerdir. Bu müesseselerde çeşitli sorunlar çözülür veya çözüme kavuşturulması sağlandırdı. Hukuk sistemi örfi hukuk, şeri hukuk ve cemaat hukuku olmak üzere üçe ayrılan Osmanlı Devleti’nde mahkemede alınan kararlar “Şer’iye Sicilleri” adı verilen defterlerde kaydedilmiştir. Mahkemede çözüme kavuşturulamayan önemli davalar ise Divan’a gönderilmiştir. Bu nedenden dolayı ülkedeki en yüksek yargı organı Divan-ı Hümayun olmuştur. Osmanlı Devleti’ndeki mahkeme ve hukuk sisteminden kısaca bahsettikten sonra Osmanlı Devleti’nde mahkemelere, mahkemelerin kaça ayrıldığına ve bu mahkemelerde hangi tür davalara bakıldığına değinelim. İşte Osmanlı Devleti’nde Mahkemeler.
1-) Tanzimat Öncesi Mahkemeler
Şeri mahkemeler, cemaat mahkemeleri ve konsolosluk mahkemeleri olmak üzere üçe ayrılmaktadır.
a. Şeri Mahkemeler
Şeri mahkemeler, Müslümanların tüm davalarına; Müslüman olmayan yani Gayrimüslimlerin ise yalnızca “kamu” davalarına bakmıştır. Aynı zamanda Osmanlı halkı ile yabancı halk arasındaki davalarla ilgilenmiştir.
b. Cemaat Mahkemeleri
Müslüman olmayan yani Gayrimüslim vatandaşların kendi dini kurallarına göre yargılama yapıldığı mahkemelere “cemaat mahkemeleri” ismi verilmektedir.
c. Konsolosluk Mahkemeleri
Kanuni Sultan Süleyman’ın Fransa’ya verdiği kapitülasyonlar sonrasında kurulan konsolosluk mahkemeleri, kapitülasyonlardan faydalanmakta olan yabancı devletlerin kendi vatandaşları arasında meydana gelen sorunları çözmek üzere görevlendirilmiştir.
2-) Tanzimat Sonrası Mahkemeler
Şeri mahkemeler, cemaat mahkemeleri, konsolosluk mahkemeleri, nizamiye mahkemeleri vs ticaret mahkemeleri olmak üzere beşe ayrılmıştır. Tanzimat sonrası dönemde de şeri mahkemeler, cemaat mahkemeleri ve konsolosluk mahkemelerinin hakları devam etmiştir.
a. Nizamiye Mahkemeleri
1869 yılında Müslüman ve Gayrimüslimlerin davasına bakmak maksadıyla kurulan mahkemelere “nizamiye mahkemeleri” adı verilmektedir. Nizamiye Mahkemelerinin başkanı kadıdır. Ancak üyeleri arasında Gayrimüslimlerin de olduğu görülmüştür. Bu mahkemeler daha çok hukuk ve cinayet davalarına bakmışlardır.
b. Ticaret Mahkemeleri
Yabancı devletlerin vatandaşları ile Osmanlı vatandaşları arasındaki ticari anlaşmazlıklardan doğan sorunları çözmek amacıyla kurulan ticaret mahkemeleri, 1847 yılında yabancı üyelerin de katılımı ile “Karma Ticaret Mahkemesi” adını almıştır.
Not: 1873 yılında, mahkeme kararları ve kanunları duyurmak için “Ceride-i Muhakim” adlı bir gazete çıkarılmıştır.
