Taş Kömürü Nedir? Nerede Çıkarılır? Kullanım Alanları Nelerdir?

Dünya üzerinde enerji tüketimi içerideki payı her ne kadar azalsa da hala yerkürenin en önemli enerji kaynaklarından biridir. Taş kömürü, Paleozoyik’in karbonifer döneminde oluşmuştur. Aynı zamanda taş kömürü, Sanayi Devrimi’nin ortaya çıkmasında en önemli etkenlerin başında yer almıştır. Taş kömürü sayesinde demirin işlenmesi daha kolay bir hale gelmiş ve kömürün kullanılmasıyla elde edilen buhar gücü, sanayinin belli başlı enerji kaynaklarından biri haline gelmiştir. Fakat taş kömürünün çıkartılması sırasında duyulan büyük iş gücü söz konusu madenin olumsuz özelliklerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır.

Taş Kömürü yataklarının kayda değer büyük bir bölümü Kuzey Yarım Küre’nin Orta enlemlerinde yer alır. Çin, Hindistan, Amerika Birleşik Devletleri, Avustralya, Almanya, Güney Afrika, Endonezya, Ukrayna, Kazakistan ve Rusya başta gelen en önemli kömür üreticisi ülkelerdir. Söz konusu bu ülkeler yıllık 6 milyar tonun üzerinde üretim yapmaktadırlar.

Avrupa: Kömür yatakları bakımından oldukça zengin bir kıta olan Avrupa’da taş kömürü yatakları genel olarak Fransa, Belçika, Hollanda, İngiltere, Polonya ve Ukrayna gibi ülkelerde yaygınlık gösteriyor. Avrupa kıtası, kömür rezervleri bakımından zengin olsa da talebin fazla oluşu nedeniyle tükenme tehlikesiyle karşı karşıyadır.

Asya: Dünya kömür rezervi bakımından oldukça zengin bir kıta olan Asya taş kömürü bakımından da oldukça zengindir. Dünya üzerindeki kömür rezervinin yaklaşık yüzde atmışı (%60) bu kıtadadır. Rezerv zengini olan söz konusu ülkeler ise kısaca şunlardır: Kazakistan, Çin, Rusya, Japonya ve Hindistan.

Dünya kömür rezervinin önemli bir bölümünü elinde bulunduran Çin, kömür çıkarımında da ilk sırada yer alıyor. Öte yandan Endonezya, Kuzey ve Güney Kore de önemli kömür üretici ülkeler arasında yer almaktadır.

Afrika: Genel anlamda dünya kömür rezervleri bakımından zengin olmayan bir kıtadır. Kıtanın kömür rezervi bakımından en zengin ülkesi, Güney Afrika’dır.

Amerika: Amerika kıtasının kömür rezervleri ele alındığında Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ön plana çıkmaktadır. Amerika kıtası, dünya kömür rezervinin yaklaşık yüzde yirmi beşini (%25) oluşturmaktadır. Kıtada üretimin önemli bir kısmı, termallerde işlenerek elektrik enerjisine dönüştürülüyor.

Okyanusya: Rezerv bakımından Afrika gibi fakir olan Okyanusya kıtasında kömür rezervleri bakımından zengin ülkeler, Avustralya ve Yeni Zelanda’dır.

Türkiye: Ülkemizin önemli taş kömürü yatağı Zonguldak Kömür Havzası’dır. Taş kömürü, bu havzadan çıkartılmaktadır. Ereğli’den başlayarak doğuya doğru Kandilli, Kozlu, Zonguldak, Amasra, Azdavay ve Söğütözü’ne kadar devam eden yaklaşık 200 kilometrekarelik alanda bulunan taş kömürü yaklaşık 10.000 kilometrekarelik alan kaplamaktadır.

İşletimine 1848 yılında başlana Zonguldak taş kömürü havzasından 1923 yılında çıkarılan kömürün miktarı 600 ton civarında iken, yıldan yıla artarak 1987 yılında 7 milyon tondan fazla bir rakama ulaşmıştır. Son yıllarda önemli bir düşüş yaşayan taş kömüründe bu oran 3.55 milyon tona kadar düşmüştür.

Zonguldak’ta 1991 yılında meydana gelen ve 200’ün üzerinde maden işçisinin hayatını kaybetmesine neden olan grizu patlamasından sonra ve de üretimin pahalı olmasından dolayı taş kömürü üretimi düşme eğilimi göstermiştir.

Öte yandan Zonguldak havzasında yüzeye yakın kısımlardaki damarlardaki kömür çıkarılmış ve günümüzde 700-800 metre derinlikteki damarlarda kömür üretimi yapılmaktadır.

Kullanım Alanları Nelerdir?

İlk başta yakacak çerçevesinde yani ısınma veya trenlerin işletilmesinde kullanılan taş kömürü, son zamanlarda sanayi ham maddesi şeklinde önem kazanmış, özellikle demir-çelik üretiminde “kokluk kömür” olarak kullanılmaktadır.

Isıtmada kullanılan taş kömürü cinsi çoğunlukla yurt dışından getirilir, ithal edilir. Ülkemizde üretilen taş kömürünün bir kısmı ise Çatalağzı termik santrallerinde elektrik üretiminde kullanılmaktadır.

Türkiye’nin taş kömürü rezervi 1.3 milyardır. Fakat 2010 yılında 2.7 milyon ton kömür üretimi yapılmıştır. Türkiye, taş kömürü üreten ülkeler arasında 26. sırada yer alıyor. Esasen taş kömürü rezervimiz de çok fazla olmayıp aynı üretim temposu içinde devam edildiği takdirde 40 veya 50 yıl sonra taş kömürümüzün ekonomik üretiminin azalacağı söylenebilir.

 

Örnek Soru:

Aşağıdaki ülkelerin hangisinde maden kömürü rezervi daha fazladır? (Öğretmen Seçme Sınavı 2006)

A-) Almanya
B-) ABD
C-) Ukrayna
D-) Polonya

q :dɐʌǝɔ nɹğop

Açıklama: Avrupa kıtasında Polonya ve Ukrayna maden kömürü bakımından zengindir. Almanya ise daha çok linyit bakımından zengindir. Ancak Amerika Birleşik Devletleri, dünya kömür yataklarının dörtte birine sahiptir.