Eğitim

Türkiye’de Madenler ve Çıkarıldığı Yerler Nelerdir?

Türkiye, çeşitli madenler bakımından oldukça zengin bir coğrafyadır. Türkiye’nin maden bakımından zengin olmasının başlıca nedeni ise tektonik veya yer hareketlerinden aşırı derecede etkilenmiş olmasıdır. Madenler, volkanik temelli madenler ve tortul kökenli madenler olmak üzere iki ayrılır. Türkiye’deki belli başlı madenler ise şöyledir:

1. Mermer

Mermer Nedir?

Mermer, tortul kökenli kayaçlar arasında yer alır ve bir başkalaşım kayaç türüdür. Rengi genellikle gri ve beyaz olsa da çeşitli etkenlerden dolayı pembe, mavimtrak, kırmızı veya sarı renkte olabilen mermerler, dokularına göre masif mermer, laminal mermer, şisti mermer ve breşik mermer olmak üzere dörde ayrılmaktadır.

Başlıca Tüketim Alanları 

Mermerin başlıca tüketim alanları belli başlı olarak şu şekildedir:

  • İnşaat sektörü
  • Güzel sanatlar alanı
  • Dekorasyon

Türkiye’de Mermer Rezerv Durumu 

Türkiye, mermer rezervi bakımından oldukça zengin bir ülkedir ve bu konuda dünyanın önde gelen ülkeleri arasında yer almaktadır. Türkiye’de yaklaşık olarak 200’e yakın mermer çeşidi bulunmaktadır ve yine bu özelliği ile dünyanın ender ülkelerindendir. Türkiye, ayrıca dünyanın 80 yıllık mermer ihtiyacını karşılayacak büyüklükte bir rezerve sahiptir.

Mermer Hangi Bölgelerde Çıkartılıyor? 

Türkiye’nin neredeyse her bölgesinde mermer yatakları bulunmakta. Siirt’ten Bursa’ya kadar geniş bir coğrafyada çıkarılan mermer madeni, en çok Balıkesir, Bilecik, Bursa ve Afyon dolaylarında çıkarılıyor. En kaliteli mermerler ise;

  • Afyon
  • Balıkesir
  • Denizli
  • Bursa
  • Muğla
  • Marmara Adası ve
  • Bilecik’ten çıkmaktadır.

Dünyada Üretimi

Dünyada mermer üretiminde lider ülke Çin. 11.000.000 ton üretim miktarı ile Çin’in zirvede olduğu listede İtalya 8. 700.000 ile ikinci sıradadır. Türkiye ise listede 7. sırada olup üretim miktarı 2.000.000 tondur.

2. Altın

Altın Nedir?

Yeryüzünde bulunan en değerli ve ekonomik anlamda önemli madenler arasında yer alan altın madeni, volaknik kökenli bir madendir. Altın, sahip olduğu yumuşak ve yassılaşma yeteneğinin yanı sıra güzellik ve dayanıklılığı ile de tarih boyunca aranan ve değerli kılınan bir maden olmuştur.

Altının Özellikleri ve Kullanım Alanları 

Altın, eski zamanlardan beri ”para” veya ”değişim aracı” olarak kullanılmıştır. Kuyumculuğun dışında elektriği mükemmele yakın iletmesi ve paslanmaz oluşundan ötürü hassas sanayinin vazgeçilmez bir parçası haline gelen altın;

  • bilgisayarlarda
  • iletişim araçlarında 
  • uzay araçlarında 
  • jet motorlarında kullanılmaktadır. 

Dünyadaki Üretimi 

Altın madeninin dünyadaki üretim miktarı yıllık 2500 ton civarındadır. Altın üretiminde söz sahibi olan ülkeler ise şöyledir;

  • Güney Afrika
  • Amerika Birleşik Devletleri
  • Avustralya 
  • Çin
  • Peru 
  • Rusya 

Türkiye’deki Üretimi

Dünya üzerindeki üretimlerine bakıldığında altının üretimi Türkiye’de oldukça azdır. Türkiye’de yıllık 5 ton civarında altın üretilmektedir. İzmir’in Bergama ilçesine bağlı Ovacık Köyü bölgesinde Koza Grubu tarafından işletilen tesis, Türkiye’nin ilk terli altın üretim tesisi olma özelliği taşıyor. Öte yandan ikinci altın madeni de çalışmalarına Gümüşhane’nin 22 kilometre kuzeybatısında yer alan Mastra’da (Demirkaynak Köyü) devam etmektedir. 3 yıldır kapalı olan maden, 2017 itibariyle yeniden açılmıştır.

3. Barit

Barit Madeni Nedir?

Yukarıda da belirttiğimiz gibi Barit madeni, ülkemizde çıkarılan madenler arasında nazaran daha az bir işleve sahiptir. Beyaz ya da renksiz bir maden olan Barit, makine-kimya endüstrisi için önemli bir madendir.

Barit Madeninin Kullanım Alanları Nelerdir?

Her ne kadar kullanım alanları “Niş” ve kısıtlı olsa da başlıca Barit madeninin kullanım alanları şunlardır:

-) Kimya sanayisinde
-) Boya sanayisinde
-) Cam sanayisinde ve
-) Petrol sondaj kuyularında kullanılan bir madendir.

Aynı zamanda Barit madeninin bir diğer kullanım alanı ise havaalanı pisti ve yüksek standartlı yol kaplamasıdır. Bu alanlarda da Baritin kullandığını görebiliriz.

Barit Madeni Türkiye’de Hangi Bölgelerden Çıkarılır?

Barit madeni bakımından zengin olan bölge ve şehirlerimiz şunlardır:

-) Gazipaşa
-) Alanya (Antalya)
-) Beyşehir (Konya)
-) Kahramanmaraş
-) Muş
-) Eskişehir

4. Nikel

Nikel Madeni Nedir?

Yer kabuğunda en çok bulunan 24. element olan Nikel, paslanmaz çelik üretiminde kullanılmasının yanı sıra krom, bakır ve alüminyumla alaşım yapmakta kullanılan bir madendir. Öte yandan Nikel elementi saf olarak kullanıldığı gibi en fazla alaşım halinde kullanılmaktadır.

Nikel Madeninin Kullanım Alanları Nelerdir?

Bu özellikleri ile önemli bir maden olan Nikel, özellikle kaplamacılıkta ve akümülatör yapımında kullanılmaktadır.

Nikel Madeni Hangi Bölgelerden Çıkarılıyor?

Türkiye’de 10’a yakın Nikel yatağı ve zuhuru tespit edilmiştir. Bilinen Nikel zuhurlarından bazıları şunlardır;

-) Çaldağ (Turgutlu-Manisa)
-) Yunusemre (Eskişehir)
-) Muratdağı (Kütahya)
-) Güneş (Divriği-Sivas)
-) Pancarlı (Tatvan)

Ülkemizdeki en önemli Nikel yatağı, Manisa’nın Turgutlu ilçesinde bulunan maden ocağıdır. 50 milyon rezerve sahiptir.

Önemli Not: Ülkemizde henüz Nikel yatakları işletilememektedir.

5. Kükürt

Kükürt (Sülfür) Madeni Nedir?

Kükürt ya da bilinen ismiyle Sülfür, eski zamanlarda ilaç ve kibrit yapımında kullanılan bir madendi. Günümüzde kükürt, daha çok kimya ve kağıt sanayisinde kullanılmaktadır. Bir başka ifadeyle kükürt, kimya sanayisi için önemli bir maddedir. Örnek verecek olursak kükürtle yapılan “sülfürik asit” modern kimya işletmelerinde kullanılan bir ana girdidir. Aynı zamanda gübre, çeşitli ilaç, patlayıcı madde yapımında, kauçuğun işlenmesinde (volkanizasyon) ve ağaçların çürümeye karşı korunmasında (emprenye işlenimi) kullanılmaktadır.

Dünyada Kükürt Üretimi ve Kullanımı

1912 yılına gelinceye değin İtalya’nın Sicilya adasında bulunan kükürt ocakları, dünyanın kükürt üretiminin büyük bir bölümünü sağlıyordu. Ancak son yıllarda üretiminde söz sahibi olan ülkeler şöyledir;

– ABD
– Polonya
– Rusya
– Türkmenistan
– Ukrayna

Türkiye’de Kükürt Üretimi ve Kullanımı

Dünyada kükürt üretiminde söz sahibi olan ülkeler bu şekildeyken ülkemizde Keçiborlu (Isparta) bölgesi, ana kükürt üretim merkezlerinden biriydi. Fakat kükürt rezervinin azalması nedeniyle kükürt ocakları kapatılmıştır.

Öte yandan kükürt, bir miktar kükürtlü madenlerin eritilmesi sırasında da elde edilmektedir. Aynı zamanda kükürt, kükürtlü su kaynaklarından sağlanan suyun buharlaştırılması ile de üretilmektedir.

6. Manganez 

Manganez Madeni Nedir?

En yaygın kullanım şekliyle demir-çelik üretiminde kullanılan Manganez madeni, demirin içinde bulunan oksijen ve kükürtün temizlenmesine yardımcı olur. Bir ton demire yaklaşık olarak 6-7 kilo Manganez eklenir.

Manganezin Kullanım Alanları Nelerdir?

Manganez sadece demir-çelik sanayisinde kullanılan bir maden olmayıp kuru pil yapımı, porselen, plastik ve cam sanayisinde kullanılan önemli bir madendir.

Manganez Madeni Nerelerde Çıkarılır?

Dünya üzerindeki üretimi yaklaşık 11 milyon ton civarında olan Manganez madeninin üretiminde söz sahibi olan ülkeler şöyledir;

– Güney Afrika
– Gabon
– Brezilya
– Çin
– Avustralya
– Hindistan ve
– Ukrayna

Türkiye’de Manganez

Ülkemizde çıkarılan Manganez madeninin büyük bir kısmı ihraç edilmiştir. Öte yandan Türkiye’de Manganez madeninin işletilmesine İkinci Dünya Savaşından sonra başlanılmıştır. Türkiye’de 612 adet Manganez yatağı tespit edilmiştir. Türkiye’nin toplan Manganez rezervi ise 5 milyon ton civarındadır. Manganez yatağının bulunduğu yerler ise şöyledir;

– Karadeniz Ereğlisi
– Ankara-Çayırhan
– Denizli-Uluköy
– Uşak
– Muğla
– Balıkesir
– İstanbul
– Kastamonu
– Sivas
– Gaziantep
– Trabzon
– Kırklareli
– Adana
– Afyon

7. Cıva

Cıva Madeni Nedir?

Cıva, doğada sıvı halde bulunan tek metal element olması bakımından diğer madenlerden ayrılır. Cıvanın sembolü HG atom numarası ise 80’dir.

Cıvanın Kullanım Alanları Nelerdir?

Cıvanın kullanım alanları yukarıda da belirttiğimiz gibi oldukça dardır. Cıva, en yaygın olarak termometrelerde kullanılır. Öte yandan Cıva, elektrikli alet üretimde de kullanılıyor. Fakat Cıva madeni, çevre kirliliğine neden olmaktadır.

Türkiye’de Cıva Üretimi

Dünya üzerindeki üretimine bakıldığında Türkiyedeki rezervi çok daha az bir düzeydeydi. Türkiye’de bilinen 61 adet Cıva yatağı tespit edilmiştir. Bu yatakların çoğu şu bölgelerde toplanmıştır;

– Konya-Sarayönü
– İzmir-Ödemiş
– Uşak
– Niğde
– Balıkesir

Türkiye’de Cıva madeninin toplam rezervi 5.5 milyon ton civarındadır. Cıvanın üretimi ve Cıvanın kullanıldığı alanlar sağlık için zararlı olduğundan dolayı 1975 yılından beri dünyada Cıva üretimi azalmıştır. Türkiye’de Cıva üretimi ise durdurulmuştur. Cıva, her şeyden önce insana ve çevreye zararlı bir madendir. Sıvı halde bulunan Cıva, doğada sıvı halde bulunan tek madendir.

8. Asbest

Asbest (Amyant) Madeni Nedir?

Ateşe oldukça dayanıklı bir metal olan Asbest, lifli bir yapıya sahiptir. Yüksek ısılarda dahi tepkimeye girmeyen Asbest madeni, bu özelliği ile çeşitli alanlarda kullanılıyor.

Asbest Madeninin Kullanım Alanları Nelerdir?

Ateşe dayanıklı olmasından dolayı Asbest madeni, sıklıkla itfaiyeci elbiselerinde ve ütü vs masa sanayisinde kullanılmaktadır. Öte yandan Asbest madeninin kanserojen maddeler içermesinden dolayı gerek ülkemizde gerekse dünyada kullanımı sınırlandırılmıştır.

Türkiye’de Asbest Madeni ve Üretimi

Diğer madenlere göre rezerv bakımından zengin olmayan Asbest, ülkemizde şu bölgelerde çıkarılmaktadır.

– Topuk (Bursa)
– Cumaçay (Ağrı)
– Kızıldağ (Hatay)
– Yağcılar (İzmir)
– Armutalan (Muğla)
– Destûni (Siirt)
– Celali (Sivas)

Rezerv Bakımından Asbest Madeni

Asbest madeninde rezerv ikiye ayrılır: Krizotil Asbest ve Amfibol Asbest.

Türkiye’de Krizotil Asbest rezervi 16.6 milyon, Amfibol Asbest rezervi ise 1 milyon ton olduğu tahmin edilmektedir.

9. Boksit

Boksit Madeni Nedir?

Boksit ismi verilen bir madenden elde edilen alüminyumun hafif, dayanıklı, elektriği ileten, kolayca eğilip bükülebilir bir özelliğe sahip olması, boksit madeninin dünyada demirden sonra en çok kullanılan madenlerden birisi haline getirmiştir.

Öte yandan boksit madeninin ve bu maden ile bileşiklerinin zehirli olmamasından dolayı özelikle gıda sektöründe, paketleme alanında yaygın olarak kullanılıyor. Madenin hafif olmasından dolayı uçak imalatında da boksit madeni yaygın olarak kullanılmaktadır.

Boksit madeninin yıllık üretimi 117 milyon tondur. Üretiminde ve ihracatında söz sahibi olan ülkeler şöyledir;

– Brezilya
– Çin
– Gine
– Avustralya
– Hindistan
– Rusya
– Jamaika

Yukarıdaki haritada boksit madeninin nerelerden çıkarıldığı ve hangi bölgede ne kadar rezerv olduğu gösteriliyor.

Türkiye’nin 87 milyon ton olan boksit madeni rezervinin büyük bir kısmı, Konya Seydişehir, Antalya-Akseki, Gaziantep-Islahiye ve Muğla-Milas yörelerinden çıkarılmaktadır. Türkiye’de alüminyum elde edilen boksit aranmasına 1939 yılında başlanmış ve şimdiye kadar 288 boksit yatağı tespit edilmiştir.

10. Demir

Demir Nedir?

Maden denilince akla ilk gelenlerden biri de demir madenidir. Demir madeni gerek Türkiye’de gerekse dünyada pek çok yerde çıkarılır. Demir, dünyada en çok kullanılan madendir. Yer kabuğunun üzerinde %5 oranında demir madeni bulunmaktadır. Fakat bir madenin işletmeye açılabilmesi için demir oranının yüksek olması gerekir. Yatak bakımından zengin sayılabilmesi için söz konusu bölgenin %60 ve üzerinde bir demir oranına ihtiyacı vardır.

Dünyadaki Üretimi

2010 yılında dünya üzerinde 2.4 milyar ton civarında demir cevheri çıkarılmıştır. Demir madeni üretim ve ihracatında Ukrayna, Rusya, Hindistan, Avustralya, Brezilya ve Çin söz sahibi ülkeler arasında yer alır.

Türkiye’deki Üretimi

Aynı zamanda demir, Türkiye’nin pek çok bölgesinde çıkarılan bir madendir. Türkiye’de 850 adet demir cevheri yatağı ve zuhuru tespit edilmiştir. Ülkemizde toplamda iki ana demir metalojeni havzası bulunmaktadır. Bunlar; Sivas-Malatya bölgesindeki Divriği ve Hasançelebi sahasındaki demir yatakları ve Kayseri’den Adana ve Kahramanmaraş’a kadar uzanan geniş bir sahadır.

Divriği’de bulunan metalojen havzası demir-çelik sanayisinin ihtiyacını karşılayan yüksek tenörlü, yani cevher miktarı fazla olan en büyük yatak olması bakımından önemlidir.

İkinci havza olan Kayseri, Adana ve Kahramanmaraş üçgeninde kalan bölgede, Mansurlu havzası yer almaktadır.

Bunun yanında Bitlis masifi, Sakarya-Çamdağı, Eskişehir, Edremit-Eymir, Ayvalık, Simav, Kastamonu ve Düzce ile İçel bölgeleri civarında demir yatakları bulunmaktadır.

Sierra-Leone’de Çinli bir firmanın işlettiği Demir-Çelik madeni.

Yüksek dereceli fırınlarda doğrudan kullanılmaya elverişli olan 131 milyon ton demir cevheri bulunmaktadır. Öte yandan 131 milyon demir cevherinin yanı sıra zenginleştirme ve peletleme gibi çeşitli işlemler yapılarak demir cevheri rezervinin 1 milyar 200 milyon ton olduğu tahmin ediliyor. Türkiye, demir madeni üreten ve ihraç eden ülkeler arasında 19. sırada yer alıyor.

Hali hazırda demir madeni, Türkiye’deki Ereğli, Karabük ve İskenderun demir-çelik tesislerinde işlenip demir-çelik üretimi yapılmaktadır.

1965 yılında 1 milyon 550 bin; 1970 yılında 3 milyon ton civarında olan ve tuvanen olarak çıkarılan demir, son zamanlarda artarak 5 milyon tona kadar ulaşmıştır. Bu orandan hariç sırf üretilen demir miktarıysa 1.7 milyon ton civarındadır.

11. Volfram

Volfram Nedir?

Volfram ya da Tungsten. Volfram madeni, ülkemizde çıkarılan en önemli madenlerden biri olmakla birlikte Türkiye’de 20’den fazla yörede yatağı vardır. Çok sert bir maden olmasından dolayı özel çelik yapımında ve elektrik direncinin fazla olmasından ötürü de Akkor Lamba telleri ve elektrik direnç tellerinin yapımında kullanılan Volfram (Tungsten) madeni, saf hali ile;

– Birtakım elektronik uygulamalarda,
– Çoğunlukla bileşim veya alaşım şeklinde X ışını cihazlarında ve uzay teknolojisisinde kullanılmaktadır.

Volfram yani Tungsten madeni, aynı zamanda özel sanayi çeliği imalatında; inşaat ve iş makinaları üretiminde; gemi, uçak ve uzay araçları yapımında da kullanılmaktadır.

Dünyadaki Rezervi Ne Kadar?

Kullanım alanları her ne kadar geniş olmasa da Volfram madeninin kullanıldığı alanlar son derece önemli alanlardır. Dünyada yıllık volfram üretimi 73 bin ton civarında olup, dünya üzerinde üretiminde söz sahibi ülkeler;

– Kanada
– Rusya
– Çin
– Portekiz
– Avusturya
– Kuzey Kore
gibi ülkelerdir.

Türkiye’de Volfram Üretimi

Söz konusu Volfram madeni, Türkiye’de toplamda 27 yataktan çıkarılmaktadır. Bu yataklar daha çok belirli bölgelerde toplanmıştır. Türkiye’de bilinen 27 Volfram yatağının çoğu şu bölgelerdedir:

– Uludağ (Bursa)
– Akdağmadeni (Yozgat)
– Demirköy (Kırklareli)
– Keban (Elazığ)
– Gümüşler Niğde
– Dudaş (Bilecik)

Bursa Uludağ’da tek yatak halinde işletilen Volfram madeni rezervinin 15 milyon ton civarlarında olduğu tahmin ediliyor. Türkiye, yukarıdaki sayılı ülkelerden sonra dünya üretimde 14. sırada yer alıyor.

12. Antimon

Antimon Madeni Nedir?

Antimon madeni, çoğunlukla gümüş beyazı renginde, kolay kırılabilir (kırılgan) yapıda olan, elektrik ve ısıyı iletmede oldukça zayıf bir element türüdür.

Antimon Madeninin Kullanım Alanları Nelerdir?

Antimon madeni, kurşunla karıştırılmak suretiyle cephane ve batarya yapımında kullanılan bir maden türüdür. Antimon madeninin kimyasal alaşımları ise yanmayan malzeme, pil, seramik, cam ve kauçuk üretiminde kullanılmaktadır.

Dünyada Antimon Madeni

Antimon madeninin dünya üzerinde üretimi 130 milyonun üzerindedir. Başta Çin, Güney Afrika, Bolivya, Rusya ve Tacikistan gibi ülkeler Antimon madeninde söz sahibi olan ülkelerdir.

Türkiye’de Antimon Madeni (Hangi Bölgelerde Çıkartılır?)

Antimon maden rezervi, dünyaya nazaran ülkemizde az olmasına rağmen ülkemizde geniş bir alana yaygınlık göstermiştir. Ülkemizde Antimon madeni belli başlı olarak şu bölgelerde çıkarılmaktadır:

Turhal (Tokat)
Dağardı ve Muratdağı (Kütahya)
İvrindi (Balıkesir)
Ödemiş (İzmir)
Gümüşler (Niğde)
Kızılcahamam (Ankara)
Sülüklüköy (İnegöl)
Söğüt (Bilecik)

Ülkemizde Antimon Madeni yatakları 1904-1915 yılları arasında başta Almanya olmak üzere diğer yabancı devletler tarafından işletilmiştir. Ülkemizde Antimon madeni rezervi 6.3 milyon ton kadardır.

13. Perlit

Perlit Madeni Nedir?

Perlit, magma veya yoğun lavın aniden soğuması ile oluşan, inci gibi bir görünüme sahip olan küçük parçalara ayrılmış, granit bileşimine benzer doğal bir camdır. Perlit madeninin bir diğer ismi de inci taşıdır.

Gri ve yeşilimsi renkte olanları meşhur olmakla birlikte kahverengi, mavi ve kırmızı renk tonlarında olan türleri de mevcuttur.

Perlit Madeni Nerede Çıkartılır?

Ülkemizde belli başlı Perlit madeni yatakları aşağıdaki gibidir;

1. İzmir
2. Balıkesir
3. Manisa
4. Eskişehir
5. Çankırı
6. Nevşehir
7. Ankara
8. Erzincan
9. Erzurum
10. Bitlis
11. Kars
12. Van

Türkiye’de bulunan Perlit madeni yataklarının toplam rezervi 10 milyar tonun üzerindedir. MTA verilerine göre yüksek tenörlü cevherlerin görünür rezervi 11.5 milyon tondur. Her türden cevherin muhtemel ve potansiyel rezervlerinin tamamı ise 3.5 milyar tondan daha fazladır. Bu kapsamda Türkiye’nin Perlit madeni potansiyeli Rusya ve Amerika’dan sonra üçüncü sırada yer almaktadır.

Nerelerde Kullanılır?

Ülkemizde potansiyel olarak oldukça fazla bir rezervi bulunan Perlit madeni, kullanım alanları bakımından da oldukça geniş bir alana yayılmaktadır. Ülkemizde Perlit madeninin kullanım alanları, çoğunlukla betonarme binalarda harç bağlayıcı, yüksek fırınlar için tuğla ve tarım ilaçları yapımı gibi değişik alanlarda kullanılmaktadır.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.