Adana Ulu Cami Mimari Özellikleri Kısaca
Adana Ulu Camii süslemeleri ve taş işçiliği ile öne çıkmaktadır. Taş, tuğla ve ikisi birden kullanıldığı bir yapı malzemeleri ile ana cami, türbe ve batısında yer alan dikdörtgen planlı eski bölüm olmak üzere üç kısımdan oluşmaktadır. Ana caminin iç kısmı, kıble yönüne paralel iki bölüme ayrılmış ve kuzeydeki avludan sivri kemerli üç kapıyla giriş sağlanmıştır. Kemerler, siyah-beyaz taşlarla dönüşümlü olarak örülmüş ve mukarnas ile geometrik süslemelerle bezetilmiştir.
Avlunun batısında, sade başlıklı sütunların taşıdığı oluklu kiremit kaplı kubbelerle örtülü bir sıra revak, kuzey tarafında ise iki sıra revak bulunmaktadır. Doğu tarafındaki taç kapı, Halil Bey tarafından 1509’da konulmuş olup, siyah-beyaz taş işçiliği ve dikine gelişen formuyla Memlük üslubunu yansıtmaktadır. Hemen yanında, sekizgen gövdeli, dilimli sağır kemerlerle süslenmiş ve şerefesinin üstü kapalı bir minare yer almaktadır.
Harimin batısında, Ramazanoğulları beylerinin ibadet için kullandığı düşünülen özel bir bölüm bulunmaktadır. Doğu tarafında ise mihrabın önündeki kubbeye benzer bir kubbe ile örtülü, içinde üç sanduka bulunan bir türbe yer almaktadır. Mihrap, çini süslemelerin yanı sıra minberle birlikte Zengî ve Memlük sanatının etkisini yansıtan renkli taş kakmalarla da süslenmiştir.
Ana camiden farklı olarak, bu bölümde tuğla kullanımı daha fazladır. Kuzey cephesindeki dilimli ikiz kemer, Suriye ve Mısır etkilerini yansıtırken, mukarnaslı sivri çatı ise Bağdat’taki Sitti Zübeyde Türbesi’ne benzetilmektedir. Adana Ulucamii, plan olarak Artuklu geleneğini sürdürmekle birlikte, renkli taş süslemeleri ve yüksek kasnaklı sivri kubbeleriyle Memlük, dilimli kemerleriyle Zengî üslubunu bir araya getiren ve çini süslemeleriyle Osmanlı etkilerini taşıyan bir yapıdır. Fakat Ulucami’nin genel hatları incelendiğinde her ne kadar Osmanlı mimarisinin zirvede olduğu bir dönemde inşa edilmiş olsa da yapı bu mimariden uzak bir şekilde inşa edilmiş ve değişiklik göstermiştir. Ulucamii planı itibariyle Güneydoğu Anadolu’da görülen düzen içinde inşa edilmiştir. Yapı, mihrap önü kubbeli bir şemayı ortaya koymuş ve Arap camii geleneğini çağrıştırmaktadır. Mağrip, Suriye ve Mısır camilerinde bulunan yatay yerleşikliği içermektedir.[3] Bununla birlikte Adana Ulu Cami’yi özgün kılan en önemli unsur, anıtsal yapısının yanı sıra farklı mimari formları bünyesinde birleştirmesidir. Bu özellik hem yapının genel tasarımında hem de süslemelerinde görülmektedir. Mihrabın belirgin şekilde vurgulanması, yalnızca coğrafi konumu açısından değil, aynı zamanda sanat ve tasarım açısından da önemli bir gelişim sürecini yansıtır.[4] Özetle Ulucamii kare planlı bir harim kısmına sahip olan cami, büyük ve görkemli mihrabı ile dikkat çeker. Caminin minaresi, siyah-beyaz taş işçiliği ile Memlük tarzının en güzel örneklerinden birini oluşturur Ayrıca caminin avlusunda bulunan şadırvan ve medrese yapıları, dönemin eğitim ve ibadet hayatının iç içe geçtiğini göstermektedir. Mimari özelliklerinin yanı sıra kültürel Osmanlı ve Memlük mimari tarzını yansıtan önemli bir ibadet merkezidir. Bu özelliği ile Cami hem Osmanlı’nın hem de bölgedeki yerel beyliklerin sanat anlayışını yansıtan bir sentez olarak da değerlendirilmektedir. Ancak Osman Uysal’a göre bu tam olarak bir sentez oluşturmaz. Uysal, bu yapının “sadece; Irak, Suriye, Mısır, Anadolu’ da Selçuklu ve Osmanlı’dan devşirilen birtakım öğeler; bir bütünlük ya da harmoni kaygısı duyulmaksızın” bir araya getirildiğinin altını çizmektedir.
