Nato’nun “Active Endeavour” Operasyonu Nedir?

NATO Hakkında Genel Bilgiler

Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) 1949 yılında Belçika, İngiltere, Hollanda, Fransa ve Lüksemburg tarafından Kuzey Atlantik Antlaşması’nın imzalanmasıyla kurulmuştur. Günümüzde NATO’ya üye 30 devlet bulunmaktadır. Örgüt, Kuzey Atlantik bölgesinin güvenliğinin sağlanması amacıyla kurulmuştur. Üye devletlerin özgürlük ve güvenliğini korumaya yönelik politik ve askeri amaçları bulunan bir örgüttür. Bakıldığında askeri iş birliğinin ve ortak askeri politikaların ön planda olduğu söylenebilir. Uluslararası alanda ortaya çıkan problemler karşısında diplomatik faaliyetler sonucu olumlu sonuçlara varılamazsa gerekli operasyonları düzenlemek için askeri gücü vardır. NATO’nun kuruluşunun öncelikli amacının Varşova Paktı ülkeleri olan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) ve Doğu Blok’undan gelebilecek tehditlere karşı durmak olduğu söylenebilir. Bu amacına yönelik faaliyetlerini Soğuk Savaş döneminde uygulamıştır. Böylelikle Amerika Birleşik Devletleri ve Batı Avrupa arasındaki bağlantının ortak bir güvenlik tehditi sebebiyle güçlendiğini söylemek mümkün.

1989 yılında Berlin Duvarı’nın yıkılması, Soğuk Savaş’ın bitmesi ve 1991’de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte NATO’nun kuruluş amacında belirlenen asıl rolü geri planda kalmıştır. Bu süreçten sonra uluslararası alanda görülen belli başlı olaylarda NATO ön plana çıkmıştır ve hedeflerinin genişlemesiyle birlikte farklı roller üstlenmiştir. NATO’yu kuran Washington Antlaşması’nın 5. Maddesine göre taraflardan birine Kuzey Amerika’da veya Avrupa’da yapılan silahlı bir saldırı tüm taraflara yapılmış kabul edilecektir ve tüm üye devletler Kuzey Atlantik bölgesinde barış ve düzeni korumak amacıyla silahlanabilecektir.

11 Eylül 2001 Terör Saldırısı ve “Active Endeavour” Operasyonu

11 Eylül 2001’de Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşanan terör saldırısı ABD’nin ve NATO’nun terör ve güvenlik algısında önemli değişikliklere yol açmıştır. Uluslararası ilişkiler açısından bakıldığında 2001 sonrasında “güvenlik devleti” ve “küresel terörizm” kavramlarının ön plana çıktığı söylenebilir. ABD sınırları dışında kurulmuş olan bir örgüt olan El- Kaide’nin ABD sınırları içerisinde bir terör saldırı gerçekleştirmiş olması dünyada terör algısında coğrafi sınırın ortadan kalkmasına yol açmıştır. (Kömüroğlu, 2019) Bu tarihten sonra ABD’nin teröre karşı savaş temasıyla dış politikasında önemli değişiklikler yaptığı görülmüştür.

Amerika Birleşik Devletleri, NATO’nun önemli bir üyesidir. Washington Antlaşması’nın 5. maddesi bağlamında küresel terörizme karşı NATO tarafından harekete geçilmiştir. Bu bağlamda 6 Ekim 2011’de Daimî Deniz Kuvvetleri’nin Akdeniz’e yerleştirildiği 26 Ekim 2011’de operasyonun Active Endeavour adıyla resmi olarak başlatıldığı bilinmektedir. Active Endeavour Operasyon ’un ana amacı terör faaliyetlerine karşı Akdeniz’de güvenliğin ve istikrarın sağlanmasıdır. Akdeniz tarih boyunca ülkeler için ticaret, ulaşım, haberleşme ve enerji açısından oldukça önemli olmuştur. Buna paralel olarak bölgede korsanlık, deniz haydutluğu ve terör gibi çeşitli suçlara da rastlanmaktadır. Akdeniz’in dünya açısından bu önemli durumu günümüzde de devam etmektedir. NATO kaynaklarında Batı Avrupa’da tüketilen enerjinin %65’inin Akdeniz bölgesinden sağlandığı söylenmektedir. NATO’nun Akdeniz’de teröre karşı caydırıcılık amacıyla düzenlediği faaliyetler bölgede ticari amaçla bulunan gemilerin güvenliğine katkı sağlamıştır. 2003’ten itibaren şüpheli gemilere çıkıldığı ve bu faaliyetlerin gemi kaptanları ve bayrak devletlerinin onayıyla yapıldığı NATO tarafından bildirilmektedir. Operasyonlar, Northwood Deniz Komutanlığı kontrolü altında Akdeniz’de bulunan üsler aracılığıyla yürütülmüştür. (NATO, 2022)

2004 itibarıyla operasyonun NATO üyesi olmayan devletlerin dahil edilmesiyle genişletildiği görülmektedir. Bu devletler: Cezayir, Mısır, İsrail, Ürdün, Moritanya, Fas ve Tunus’tur. 2004 yılında yapılan İstanbul Zirvesi’nde, 1994 yılında kurulan Akdeniz Diyaloğu ülkeleri ile NATO arasındaki ilişkiler geliştirilmiştir. Teröre karşı müdahale olarak başlayan operasyonların tüm Akdeniz’i kapsar hale gelmesiyle terör harici konularda da etkin olduğu görülmüştür. Operasyon dahilinde Akdeniz’de bulunan NATO gemileri Cebelitarık Boğazı’nda gemileri kontrol etmiştir ve gemilerin güvenliğini sağlamayı amaçlamıştır.

2010 yılında NATO’nun güvenlik stratejisinde yenilikler görülmüştür. 2011’de kabul edilen İttifak Deniz Stratejisi’ne göre Akdeniz’de yürütülen operasyonların dört ana amacı bulunmaktadır. Bunlar: teröre karşı caydırıcılıkta kolektif savunma, bölgede önemli noktalarda kriz yönetimi, iş birliğine dayalı güvenlik ve deniz güvenliğidir. (Bağbaşlıoğlu, 2021) Bu tarih sonrasında operasyonlar bu amaçlar çerçevesinde yürütülmüştür. 2016 yılına gelindiğinde faaliyetlerin kapsamının genişletilmesi amacıyla Sea Guardian Operasyonu’nun gerçekleştirilmesi amaçlanmıştır. 27 Ekim 2016’da Active Endeavour Operasyon resmen sonlandırılmıştır.

Sonuç olarak NATO Soğuk Savaş döneminde SSCB’nin güvenlik tehdidine karşı ortaya çıkmıştır ve Soğuk Savaş’ın bitmesiyle örgütün amaçlarında bazı değişiklikler görülmüştür. Dünyada barış ve istikrarın hâkim olması amacıyla askeri yetkiyi elinde bulunduran bir oluşum olarak görülmektedir. 2001’de ABD’de gerçekleşen terör saldırısının ardından NATO, ABD’ye destek amacıyla 2001-2016 yılları arasında Akdeniz’de teröre karşı Active Endeavour Operasyon gerçekleştirmiştir. Bu operasyonlar, NATO Antlaşması’nın üye devletlerden birinde gerçekleştirilen saldırıya karşı örgütün topyekûn faaliyete geçmesini öngören 5. maddeye dayanmaktadır. On beş yıllık bir süreç boyunca Akdeniz’de bulunan NATO müttefiki donanma güçleri aracılığıyla bölgede teröre karşı caydırıcı, güvenliği saylayıcı faaliyetler gerçekleştirilmiştir.

• Kaynakça
• Kömüroğlu, İ. T. (2019) Akdeniz Deniz Güvenliğinde NATO’nun Yeri: Etkin Çaba Operasyonu. T.C Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi Kamu Yönetimi Anabilim Dalı. Manisa.
• Yiğittepe, L. (2017), NATO’nun Güvenlik Algılaması Ve Türkiye Tartışmaları, International Journal of Academic Value Studies, 3 (9), 344-359.
• Şahin, G., & Güngörsen, R. (2021). 2001 Sonrası NATO’nun Terörizmle Mücadele Unsur, Araç Ve Politikalarının Küresel Güvenliğe Etkisi. Güvenlik Bilimleri Dergisi, 10(2), 397-424.
• Bağbaşlıoğlu, A. (2021). NATO’nun Deniz Güvenliği Algısı: Süreklilik Ve Değişim. Güvenlik Bilimleri Dergisi, 10(1), 59-78.
• NATO, (2022). Operation Active Endeavour (2001-2016). Topics: https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_7932.htm adresinden alındı.