Sebepleri ve Sonuçları İle Celali (Anadolu) İsyanları

Celali İsyanları, Osmanlı Devleti’nde Yükselme Döneminde ortaya çıkan merkezi otoritenin sarsılması, Anadolu’da asayişin bozulması ve başta ekonomi ve askeri alanda etkili olan isyanlara verilen isimdir. Celali İsyanları sırasında yüzbinlerce isyancı hayatını kaybetmiştir.

XVIII. yüzyılda Anadolu’da çıkan isyanların bütününe Celali (Anadolu) İsyanları ismi verilmiştir. Celali İsyanlarının başlangıcı I. Selim (Yavuz Sultan Selim) zamanına kadar uzanır. Yavuz Sultan Selim zamanında Bozoklu Celal isminde bir şahsın çevresine topladığı kişilerle devlete karşı ayaklanması, isyanları başlatan gelişme olmuştur. Bu olay, aynı zamanda Anadolu’da çıkan isyanlara “Celali İsyanları” denilmesine neden olmuştur.

Anadolu isyanlarını halk çıkarmış, çıkan bu isyanlara en büyük destek ise asker kaçaklarından gelmiştir. Duraklama döneminin habercisi olan Celali İsyanlarının sebepleri:

1-) Merkezi otoritenin bozulması ve devlet adamlarının yetersiz kalması,

2-) Devşirme kökenli devlet adamlarının Osmanlı halkı ile, Anadolu’da yaşayan Osmanlı halkı ile, kaynaşamamaları.

3-) Ekonomik durumun ve para ayarının bozulması.

4-) Anadolu’da adaletsizliğin yaygınlaşması ve köylülerin toprakları terk etmesi,

5-) Dirlik sisteminin işlevsiz hale gelmesi ve dirliklerin dağılımında haksızlıkların yaşanması,

6-) İltizam sisteminin yaygınlaşması sonucunda sipahilerin dirliklerinin kesilmesi,

7-) Vergilerin yükseltilmesi, vergi toplamada yine adaletsizliklerin yaşanması.

8- ) Askerden kaçanların Anadolu’da eşkiyalığa başlaması,

9-) Kadı ve sancak beylerinin kanunlara aykırı davranarak halkı zor duruma düşürmeleri,

10-) Osmanlı Devleti’nin İran ve Avusturya ile yaptığı savaşların uzun sürmesi,

11-) Savaşlar (Osmanlı-İran Savaşları ve Osmanlı-Avusturya Savaşları) nedeniyle tımarlı sipahilerin orduya katılmaları ile Anadolu’da asker kalmaması.

Önemli Celali İsyanları

– Karayazıcı
– Deli Hasan
– Canbolatoğlu
– Kalenderoğlu
– Kör Mahmut
– Katırcıoğlu
– Gürcü Nebi
– Tavil Ahmet

Celali İsyanlarının Sonuçları

1-) Anadolu’da devlet otoritesi sarsılmış ve Büyük Kaçkın yaşanmıştır.

2-) Anadolu’da huzur ve güven ortamı kaybolmuş, birçok şehir, kasaba ve köy harap olmuştur.

3-) Vergiler toplanamaz hale gelmiş, devletin hazinesinde azalma meydana gelmiştir.

4-) İsyancılardan, askerlerden ve halktan yüzbinlerce insan hayatını kaybetmiştir.

5-) Güvenlik nedeniyle köylünün toprağını terk etmesi, üretimi azaltmış ve bu nedenden dolayı devlet gelirlerinde ciddi bir azalma meydana gelmiştir.

6-) İsyanlar, Avusturya ve İran Savaşları’nda istenen sonuçların alınmasını engellemiştir.

7-) Anadolu askerlerinden oluşan Tımarlı Sipahiler, düzenli ordu birlikleri olma özelliğini yitirmiş ve etkileri azalmıştır.

Ayrıca Celali İsyanlarına bağlı olarak Celay-ı Vatan ve Diyar-ı Terk biçiminde isimlendirilen sorunlar baş göstermiştir.