1929 Dünya Ekonomik Krizi: Kara Perşembe Nedir? Nedenleri, Gelişimi, Sonuçları ve Türkiye’ye Etkisi Nasıl Olmuştur?

Dünya tarihinin gelmiş geçmiş en büyük siyasi, psikolojik ve toplumsal bunalımlarından biri olan 1929 Dünya Ekonomik Krizi, diğer bir ifadeyle Kara Perşembe, tüm dünyayı etkisi altına alan gelişme ve sonuçlara sahne olmuştur. 1929 Dünya Ekonomik Krizi: Kara Perşembe Nedir? Nedenleri, Gelişimi, Sonuçları ve Türkiye’ye Etkisi Nasıl Olmuştur? Bu yazımızda tüm bunların cevabını bulabilirsiniz.

1929 Dünya Ekonomik Krizinin Nedenleri Nelerdir?

1929 yılında tüm dünyayı kasıp kavuran ekonomik krizin perde arkasındaki nedenler birbiriyle bağlantılı onlarca nedenden oluşuyor. Krizin altında yatan sebepler ise şunlar;

-Amerikan ekonomisinin büyük ölçüde holdinglere dayanması ve iflas eden büyük holdinglerin ekonomiyi sarsması,

-Bankacılık sisteminin köklü yapılandırılmamış olması ve çalışma esaslarının net olmaması,

-Başkan Hoover yönetiminin tecrübesiz olmasından dolayı krize zamanında ve etkili bir biçimde müdahale edilmemesi,

-Amerika’nın dönemin şartları göz önüne alındığında dünyanın en önemli/büyük kredi veren ülke konumunda olması ve I. Dünya Savaşı’nda verdiği kredileri geri alamaması,

-İngiltere’de Pound’un aşırı derecede değer kazanması ve beraberinde gelen ihracat rakamlarındaki düşüklük,

-Almanya’da borç ödemesi adına karşılığı olmayan paranın basılması ve hiperenflasyon yaşanmasıdır.

1929 Dünya Ekonomik Krizi’nin Gelişimi

-New York Borsası, 1929 yılının Ekim ayının başına kadar olan süreç içerisinde gittikçe yükselmiş ve yüksek fiyat, yüksek kazanç sağlamıştır.

-3 Ekim 1929 tarihine gelindiğinde ise borsa çöküşe geçmiştir.

-Söz konusu bu düşüş, 21 Ekim günü yabancı yatırımcıların hisse senetlerini ellerinden çıkarmalarıyla hızlanmış ve “Kara Perşembe” olarak anılan 24 Ekim 1929 günü borsa tamamen çökmüştür.

1929 Dünya Ekonomik Krizinin Sonuçları

-Bunalım, dünyada milyonlarca insanın işsiz kalmasına, yeryüzündeki toplam üretimin yüzde kırk iki (%42) oranında düşmesine ve de dünya ticaretinin yüzde atmış beş (%65) oranında azalmasına neden olmuştur.

 

-Bankacılık dibe vurmuş, inşaat faaliyetleri geçici olarak durdurulmuştur.

-Alışverişte “takas” usulüne dönülmüştür.

-Krizin ardından pek çok insanın ruh sağlığı olumsuz yönde etkilenmiştir.

-Dünya ticaret hacminin %70 oranında değer kaybettiği gözlenmiştir.

Krizden en çok etkilenen sektörlerin başında madencilik geliyordu. Bankacılık ve İnşaat sektöründeki kötü gidişat, madenciliği de olumsuz yönde etkiledi. Öte yandan ABD Başkanı Roosvelt, “New Deal” adından bir kalkınma planı uygulayarak krizden bir an önce çıkmayı hedeflemişti.

Peki Amerika’yı ve dolayısıyla tüm dünyayı derinden etkileyen 1929 Dünya Ekonomik Krizi’nin Türkiye’ye yansıması nasıl oldu?

Buhran, tüm dünyada etkili olduğu gibi Türkiye’de de etkili oldu. Cumhuriyetin ilk yıllarında yeni yeni toparlanmaya başlayan Türkiye’yi kriz olumsuz yönde etkilemişti. Krizin ardından hükümet, Devletçi-Korumacı İktisat Politikasına ağırlık vermek zorunda kaldı.

1930 ile 1933 yılları arasında ise ithalatta ciddi bir daralma gözlendi. Türk hükümeti, taksidini ödeyemeyeceğini anlamış ve Duyun-u Umumiye İdaresi’ni yeni bir anlaşmaya zorlamıştır.

Öte yandan tarım ürünlerinin fiyatlarında hızlı bir düşüş görüşmüş ve Ziraat Bankası ile gelişmekte olan kooperatifler, köylü vatandaşlara borçlarını ödemekte zorluk yaşadıkları için ciddi sıkıntılarla yüz yüze gelmiştir.

1929 Dünya Ekonomik Krizi Sonrası Türk Hükümeti Tarafından Alınan Tedbirler

-Hükümet, devletçi ve aynı zamanda korumacı bir iktisat programına ağırlık vermiştir.

-Dış ticaret ve döviz üzerinde denetim artışı sağlanmış, ithalata ise sınırlama getirilmiştir.

-1929 tarihinde İstanbul Üniversitesi’nde düzenlenen “Yerli Malı Kullanma ve Koruma” isimli toplantıda yerli malı kullanımı üzerine yemin edilmiş ve ardından yılın her Aralık ayında Yerli Malı Haftası’nın kutlanması kararı alınmıştır.

-TBMM başkanı Kazım Özalp tarafından “Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti” kurulmuştur.

-Merkez Bankası kurulması yönünde karar alınmış ve bu karar da yeni dış kredi bulma ihtiyacını artırmıştır.

-Koruyucu Gümrük Yasası ile gümrük vergilerinin yükseltilmesi kararı alınmıştır.

-Kurulan Devlet Tekstil Fabrikaları vasıtasıyla pamuğa karşı iç talep yaratılmıştır.

-Tarımda makine kullanan çiftçilere yönelik vergi iadesi, traktör başına belirli bir oranda tazminat ödenmesi şartıyla kaldırılmıştır.

-Türkiye, o dönemde dış ödemelerde “Kliring ve Takas” sistemini uygulamaya koymuştur.

-İhraç mallarının standardizasyonuna önem verilmiş ve ihracat bu yönden de teşvik edilmiştir.

-İhraç edilen ürünlerde kontrolü sağlamak adına Türk Ofis kurulmuştur.