Ad Hoc Diplomasi Nedir? Osmanlı’da Ad Hoc Dönemi
Ad hoc diplomasi, tek taraflı ve geçici diplomasi anlamına gelmektedir. Osmanlı’nın ilk dönemlerinde böyle bir diplomasi yolu izlenmiş, sürekli diplomasiye dair faaliyetler görülmemiştir. Osmanlı’nın coğrafi olarak Bizans’a yakın kurulması doğal olarak Bizans’la ilişkilerin görülmesini doğurmuştur. Köle ticareti, at yetiştiriciliği ve paralı askerlik gibi Bizans’ın ihtiyacı olan alanlarda Osmanlı’nın güçlü olması sonucunda çeşitli diplomatik faaliyetler görülmüştür. (Akçay, Kodaman, 2010) Örneğin Bizans’ta taht kavgalarının yaşandığı dönemde Osmanlı’nın yardımı neticesinde Çimpe Kalesi’nin hediye edilmesi Osmanlı açısından bir diplomatik başarı olarak görülmektedir.
Osmanlı’da 18. yüzyılın sonlarına kadar tek taraflı ve geçici bir diplomasi görülmektedir. Bunun nedenlerinden biri olarak Osmanlı’nın İslam düşüncesi bağlı olması neticesinde en önemli amacının İslam’ı yaymak ve İslam’da dar’ul harp olarak adlandırılan Müslüman egemenliği görülmeyen yerlerin fethedilmesi gerektiği olduğu düşünülmektedir. Bu sebeple Hristiyan egemenliğinin görüldüğü yerlerde sürekli elçilerin bulundurulmadığı söylenmektedir. Bu hususta tersi bir görüş de mevcuttur. Bazı araştırmacılara göre diğer ülkelerde sürekli elçilerin bulundurulmamasının nedeni geleneğin ad hoc diplomasi şeklinde olmasıdır. Çünkü Müslüman ülkelerde de sürekli elçilere rastlanmamaktadır. (Günce, 2020)
Ad hoc diplomasinin görüldüğü kuruluş ve yükseliş dönemlerinde Osmanlı’nın oldukça güçlü bir devlet olarak varlığını sürdürdüğü görülmektedir. Bu dönemde Avrupa, Afrika ve Asya’da topraklara hâkim olunduğu, Osmanlı’nın hakimiyet alanının oldukça geniş olduğu görülmektedir. Osmanlı askeri gücü ve coğrafi konumunun stratejik önemi sebebiyle diğer devletlerin dikkatini çeken bir devlet olmuştur. Dönemin Avrupa’sında Osmanlı’nın desteğinin önem arz ettiği görülmektedir. Osmanlı ile ittifakın İtalyan devletleri arasında önemli olduğu görülmektedir. (Sander, 2021) Benzer bir durum Habsburg İmparatoru’na karşı Fransa ile Osmanlı’nın iyi ilişkiler kurmasında ve Fransa ile Osmanlı arasında dostluk ilişkilerinin görülmesinde mevcuttur. Bu durum sonrasında Fransızlara kapitülasyonların verilmesi ve çeşitli açılardan ilişkilerin geliştirilmesi olarak görülecektir.
Dünyada güçlü konumda bulunduğu bu dönemde Osmanlı’nın diğer ülkelere sürekli elçisi bulunmuyor olsa da Osmanlı’nın İstanbul’u fethinin ardından Osmanlı’nın prestiji oldukça artmış ve İstanbul’da diğer devletlerin elçiliklerinin olduğu görülmüştür. Bu Osmanlı’da görülen tek taraflı diplomasiyle bağlantılıdır. Elçilerin kabulü hususunda ise Osmanlı’nın elçiler arasında fark gözettiği, istemediğini kabul etmediği bir güçte olduğu bilinmektedir. Böylesine güçlü konumdayken Osmanlı diğer devletlerle kendisini eşit konumda görmemiş, sürekli diplomatik ilişkilere ihtiyaç duymamıştır. Örneğin 1606 yılında yapılan Zitvatorok Anlaşması’na kadar Avusturya Arşidükü Osmanlı sadrazamına denk sayılmıştır fakat Zitvatorok Anlaşması’yla padişaha denk sayılmıştır. Diplomasinin devletlerin çıkarlarını barış yoluyla elde etmesi yorumuna bakıldığında o dönemde Osmanlı, askeri gücü neticesinde savaşarak istediklerini elde etmekteydi. Bu sebeple diğer ülkelerde sürekli elçiler bulunmuyor görev bazlı geçici elçiler atanıyordu. Süreli diplomasi faaliyetlerine ve kurumlarına rastlanmıyordu. 18. Yüzyılın sonlarına kadar bu durum böyle devam etmiştir.
