Atasözü Ne Demek? Atasözlerinin Özellikleri Nelerdir?
Atasözü, kelimenin kökeninden de anlaşılacağı üzere geçmiş zamanda birilerinin söyledikleri sözlerdir. Atasözleri genellikle nasihat veren bir anlama sahiptir. Atasözü ne demek? Atasözlerinin özellikleri nelerdir? Atasözleri nedir?
Daha önceki yazılarımızda atasözleri ve deyimler külliyatımızdan nadide örnekleri burada paylaşmıştık. Bu yazımızda ise atasözlerinin ne demek olduğundan, atasözlerinin anlamından ve özelliklerinden bahsedeceğiz.
Atasözü Ne Demek?
Genellikle anonim olan ve kimin, nerede ve hangi olay üzerine söylediği kesin olarak belli olmayan sözlerdir. Atasözleri belirli bir olay üzerine ya da deneyime bağlı olarak ortaya çıkmış bir edebi türdür. Cervantese göre atasözleri “uzun bir deneyime dayalı, bir tümce” olan atasözlerinde deneyim ve tecrübe ön plandadır.
Atasözlerinin Özellikleri
Atasözlerinin anonim olması, nasihat özelliği taşıması, kısa ve öz olması, edebi anlama sahip olması gibi dört temel karakteristik özellikleri bulunmaktadır.
a. Anonim Olması
Atasözleri, genellikle anonimdir. Atasözlerini kimin, nasıl ve hangi olay üzerine söylediği belli değildir. Olaylar, tevatür olarak günümüze kadar ulaşmış birtakım gerekçelerden ibarettir.
b. Nasihat Özelliği Taşıması
Atasözlerinin büyük bir çoğunluğu nasihat özelliği taşımaktadır. Örneğin “sakla samanı gelir zamanı”, “körle yatan şaşı kalkar”, “dereyi görmeden paçayı sıvama” gibi atasözleri, kişilere belirli bir nasihat ve öğüt vermektedir. Bu bakımdan atasözleri, ders verici niteliktedir.
c. Kısa ve Öz Olması
Cervantes’in tanımı çerçevesinde atasözleri, bünyesinde çok geniş anlamlar taşısa da kısa, öz ve nettir. Anlatmak istediği temel amaç ya da mesaj atasözünde çeşitli edebi sanatlarla gizlense de anlam nettir.
d. Edebi Anlama Sahip Olmaları
Özellikle mecazi anlamda kullanılan atasözleri, bir hayli fazladır. Mesela “sakla samanı gelir zamanı” atasözünde olduğu gibi esas kast edilen şey saman değil, ileride karşılığı alınabilecek yatırımlardır. Kinaye, tevriye, mecaz gibi söz sanatlarının atasözleri içerisinde sıklıkla kullanıldığını görüyoruz.
Atasözlerinde Meydana Gelen Bozulmalar
Atasözleri, ilk söylendiği veya kullanılmaya başladığı zamanlarda anlamı tek bir şey ya da farklı bir şey için olsa bile zamanla anlamlarında daralma ya da genişleme olabiliyor. Veya bazı atasözleri, ilk kullandığı zamanlarda gerçek anlamında kullanılırken zamanla mecaz anlamı kullanılabilir. Buna “galat-ı meşhur” adı verilmektedir. Yani yanlış kullanımının doğru kullanımının önüne geçmesi durumu. Fakat “galat-ı meşhur, lügat-ı fasihten evladır” sözü bu duruma bir açıklama ve açıklık getirir. Yani sözün anlamı: “Bir şeyin tekrarlanan ve süregelen yanlış kullanımı, doğrusundan daha iyidir”. Bu da “dil bozularak ilerler” savını güçlendiriyor.
Atasözleri ve deyimlerin günümüz Türkçesinde etkisinin giderek zayıfladığı da bilinen bir gerçek olarak karşımıza çıkmaktadır. Zaman içerisinde dile giren yabancı sözcükler ya da deyimlerle birlikte atasözlerinin pabucu da bir anlamda dama atılmıştır. Gündelik yaşamda pek çok alanda kullanabileceğimiz atasözlerimiz fazlasıyla mevcut. Durumları ya da olayları açıklamada atasözlerini kullanmak dilimizin zenginleşmesi ve korunması adına faydalı olacaktır.
