Tarih

Ekber ve Erşet Sistemi Nedir?

Ekber ve Erşet, Osmanlı’da tahta geçiş sistemini yeniden yapılandıran veraset sistemin adı. Ekber, yani Arapça büyük ve Erşet, yine Arapça reşit anlamlarına gelen iki kelimede de görüldüğü üzere en yaşlı ve en donanımlı kişinin tahta geçmesidir. Ekber ve Erşet, Osmanlı’da özellikle duraklama döneminde başlamış ve Osmanlı Devleti’nin yıkılışına kadar devam etmiştir.

Ekber ve Erşet Nedir?

Ekber ve Erşet, tahta şehzadeler arasından en yaşlı ve en bilgili olanın geçmesidir. Bu uygulama sayesinde taht kavgaları ve kardeş katline son verilmesi amaçlanmış, devletin yönetim sürecinde taht kavgası ile zaman kaybetmesini engellemek istenmiştir.

Ekber ve Erşet sistemi çerçevesinde şehzadelerin sancaklara vali olarak gönderilmesi uygulaması son bulmuş, şehzadeler tamamen saray içinde yetişerek tahta geçmeyi beklemişlerdir.

Ekber ve Erşet Sisteminin Zararları Nedir?

Osmanlı Devleti’nde şehzadeler yönetim ve idari açıdan deneyim kazanmak için Trabzon, Manisa ve Amasya gibi beldelerde sancaklara gönderilir, burada valilik ve diğer görevleri ifa ederek tecrübe kazanırlardı. Ekber ve Erşet sisteminin gelmesiyle birlikte Osmanlı şehzadelerinin sancaklara gönderilmesi son bulmuş, şehzadeler tamamen saray içinde eğitim görerek yetişmişlerdir.

Bu durum, Osmanlı Devleti’nin kaliteli ve tecrübeli devlet adamlarının, padişahlarının, yetişmemesindeki en büyük faktör olmuş, Osmanlı Devleti bu eksikliği uzun yıllar hissetmiştir. Özellikle Duraklama Dönemi’nden sonra uygulanan söz konusu sistem, nitelikli devlet adamlarının yetişmemesinde önemli rol oynamıştır.

Osmanlı Devleti’nin Kuruluş ve Yükselme Dönemi’ne (300 sene) baktığımızda pek çok başarılı padişah olduğunu görürken Duraklama Döneminden Yıkılışa kadar geçen 300 yılda çok az başarılı Osmanlı padişahı görürüz.

Duraklama Döneminde IV. Murat, Dağılma Döneminde II. Mahmut ve III. Selim ile II. Abdülhamit haricinde başarılı sayılabilecek herhangi bir padişah yoktur. Oysa Osmanlı Devleti’nin Kuruluş ve Yükselme Dönemi’nde II. Bayezit, III. Murat ve II. Selim haricinde diğer tüm padişahlar oldukça başarılı devlet adamları idi.

Ekber ve Erşet Sistemi Kardeş Katlini Önledi mi?

Kardeş katlini engellemek ve taht kavgalarının önüne geçerek veraset sistemini daha pratik bir hale getirmeyi amaçlayan Ekber ve Erşet sistemi, beklenildiği gibi olmadı. Kardeş katli, Ekber ve Erşet sistemi varken de devam etti.

Örneğin;

-Genç Osman, kardeşi Şehzade Mehmet’i,
-Dördüncü Murat, kardeşleri Beyazıt, Süleyman ve Kasım’ı boğdurtarak öldürmüştür.

IV. Murat

Ekber ve Erşet Sistemine Hangi Padişah Döneminde Geçildi?

Osmanlı Devleti’nde veraset sistemini düzenleme ve yapılandırmayı öngören Ekber ve Erşet sistemine, her ne kadar I. Ahmet döneminde geçilmiş olsa da yukarıda belirtilen şehzade ölümlerinden dolayı, IV. Mehmet zamanında geçilmiştir.

Bu tarihten sonra da önemli bir kardeş katli vakası olmamış, taht kavgaları önemli ölçüde azalmıştır.

Ekber ve Erşet Sisteminden Önceki Veraset Sistemi Nasıldı?

Ekber ve Erşet sisteminden önceki veraset sistemi, Fatih Sultan Mehmet’in Kanunname-i Âli Osman’da belirtilen şekliyleydi. Kanunname-i Âli Osman’a göre devletin bekası için kardeş katline cevaz verilmişti.

I. Ahmet, vicdan azabı duymamak adına kardeş katline son vermiş ve Osmanlı Devleti’nin yeni veraset sistemi böylece belirlenmiştir.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.