Halepa Fermanı Nedir?
Osmanlı Devleti’nde 19. yüzyılın sonlarında, Sultan II. Abdülhamit döneminde Girit’te yaşayan Rumlar, Osmanlı’ya karşı ayaklanma başlatmışlardır. Girit’te yaşayan Rumlar, yaşadıkları yerlerin Yunanistan’a bağlı olması için isyana kalkışmışlardır. Bu isyana Avrupalılar da destek çıkınca Osmanlı Devleti, Girit’teki Rumlar’ın haklarını genişleten bir Ferman düzenlemiş, onlara rahat yaşam imkanı sunmuştur.
Bölgedeki Rumların akıbetlerini ele alan söz konusu ferman 1873 senesinde Abdülaziz döneminde kabul edildi. Bu fermanın yayınlanmasında Osmanlı Devleti’nin uluslararası alanda baskıya maruz kalması ve Rumların Avrupalıların desteğini alarak Osmanlı’ya isyan etmeleri etkili olmuştur.
Girit’te Neler Yaşanmıştı?
Girit halkının tamamın yakınının Rumlardan oluşması, Girit’in sosyal ve kültürel anlamda şu anda Yunanistan olan bölgede yaşayan çoğunluk Rumlarla kültürel bir bağ kurmalarına yol açmış, 1829 Edirne Antlaşması ile Osmanlı’dan ayrılarak bağımsız olan ilk devlet olan Yunanlar, Giritte’ki kardeşlerini de isyana teşvik etmişti. 1829’dan 1878 Halepa Fermanına ve hatta Halepa Fermanından sonra bölgede sular durulmamış, Rumlar her fırsatta Osmanlı’ya isyan etmişlerdir.
16 Ağustos 1866 günü Selino kazasında Müslümanları kılıçtan geçiren Rumlar, Avrupalı devletlerin göz yumması ve Osmanlı Devleti’nin adaya ulaşımının zor olmasından dolayı (Girit, sağlam surları ve korunaklı olmasından dolayı 24 yılda fethedilmişti) Rumlar, fırsattan istifade ederek 2 Eylül 1866 günü Enosis‘i ilan ederek Girit’in Yunanistan’a bağlandığını bildirdiler.
Barbarlık derecesine varan katliamlardan kaçan Türkler, Girit’te bulunan Kandiya Kalesine sığınmaya başlamıştı. Osmanlı Girit’teki askerlerini Avrupalıların tepkisini çekmemek için ilk başta kullanmadı fakat Rumların kalenin yakınlarındaki köy ve kasabaları yakıp yıkması neticesinde isyanları sert bir şekilde bastırdı.
1868 ve 1869 Reformları
Rumlar meseleyi uluslararası düzeye taşıdılar ve 1869 Paris Barış Konferansında, daha önce 1868 yılında Girit’e verilen ”muhtariyet” hakları Avrupalı devletler tarafından biraz daha genişletildi.
1878 Halepa Fermanı
1869 Paris Barış Konferansında Avrupalı Devletler tarafından hakları gözetilen ve arka çıkılan Rumlar, yine Avrupalı devletlerin baskısı sonucunda 1878 Halepa Fermanı ile ”yarı bağımsız” hale geldi. Ferman ile Girit’in valisi Rumlardan olacaktı. Fermanın maddeleri;
- Girit valisi 5 yılda bir atanacak.
- Vali Müslüman’sa Hıristiyan yardımcı veya tam tersi olacaktır.
- Meclis 49 Hıristiyan, 31 Müslüman’dan meydana gelecek. (Bu madde ile Rumlar, Meclis’te çoğunluğu elde etmiş olacak)
- Alınan kararlar Osmanlılara aykırı olmayacak.
- Hıristiyan kaymakamların sayısı daha fazla olacak.
- Türkçenin yanında Rumca kullanılacak. (Bu madde Rumcanın resmi dil olmasının kanıtı olmuştur)
- Toplanacak olan vergiler kamu harcamalarında kullanılacak, giderler yetersiz kaldığında Osmanlı yardım edecek. (Bu madde ile Rumlara vergi muafiyeti sağlanmıştır.)
