İbn Rüşd’ün “Faslu’l Makal” Adlı Eserini Neden Yazmıştır?

İbn Rüşd, Faslul Makal eserine“Şeriatça felsefe ve mantıkla ilgili bilgileri ayrıntılı bir şekilde tahlil etmek (nazar) mubah mı, haram mı yoksa farz mı?” sorusuyla başlar ve devamında “Ey derin kavrayış sahipleri, düşünün.” (Haşr, 59/2) ayetinden yola çıkarak aklî kıyasın veya aklî ve şerî kıyasın ikisini birlikte kullanmanın farz olduğu kanaatine varır. Bunun yanı sıra İbn Rüşd Faṣlu’l Makal’in eserini yazmaktaki asıl amacının yabancı kökenli olarak kabul edilen felsefe ve mantık giibi disiplinlerinin İslâm dinince meşruiyetinin tespit etmek olduğunu belirtmektedir. Rüşd’ün bu kıyasları yapabilmek ve sağlıklı bir sonuca varabilmek için bu konuda ilk olarak felsefenin temel gayesinin belirlenmesi gerektiğinin altını çizmektedir. Rüşd’e göre felsefenin amacı, varlık üzerinde esaslı araştırmalarda bulunarak son tahlilde var olan her şeyi Allah’ın mevcudiyetine delâleti bakımından değerlendirmektir. Yiner Rüşd, şeriat varlığı araştırıp incelemeyi teşvik ettiği için felsefenin şer‘î bakımdan mendup veya vâcip sayılması gerektiğini vurgulamıştır. Burada İbn Rüşd’ün, Kur’ân-ı Kerîm’de yer alan ve “ibret alma, değerlendirme” anlamına gelen i‘tibâr ile “bakma, görme ve bilme, düşünme” anlamlarına gelen nazar (el-A‘râf 7/185, el-Gāşiye 88/17) terimlerini çıkış noktası olarak aldığı görülmektedir. Bundan mülhemle şeriat, insanları, var olanları ya akıl yoluyla veya hem aklî hem de şer‘î yolla değerlendirmeye (nazar ve i‘tibâr) davet etmektedir İbn Rüşd’ün Faslu’l Makal’i yazmasındaki temel amaç, akıl (felsefe) ve vahiy (din) arasındaki ilişkiyi açıklığa kavuşturmaktır. Bu eserin yazılma amacını şu başlıklar altında inceleyebiliriz:

Akıl ve Vahiy Arasındaki Uyumu Sağlamak İbn Rüşd, akıl ve vahiy arasında uyum olduğunu ve bu iki kaynağın birbiriyle çelişmediğini savunur. Faslu’l Makal”de, İbn Rüşd, felsefi düşüncenin ve dini öğretilerin aynı hakikatleri farklı yollarla ifade ettiğini öne sürer. Bu bağlamda, aklın ve vahyin birbiriyle uyumlu olduğunu göstermek eserin temel amaçlarından biridir. İbn Rüşd’e göre, akıl Tanrı’nın bir lütfudur ve doğru kullanıldığında vahyin hakikatine ulaşabilir. Akıl ve Vahyin Birbirini Tamamlaması İbn Rüşd’e göre, akıl ve vahiy, birbirini tamamlayan bilgi kaynaklarıdır. Akıl, insanın doğal yeteneklerini kullanarak hakikate ulaşma çabasıdır. Akıl, doğa ve evrenin işleyişini anlamada ve dini metinleri yorumlamada kritik bir rol oynar. Vahiy ise, bu hakikatlerin ilahi bir rehberlikle insanlara ileterek aklın ulaşamayacağı bilgileri sunar. Faslu’l Makal’de, İbn Rüşd, bu iki kaynağın nasıl bir arada çalıştığını ve birbirini nasıl tamamladığını detaylı bir şekilde açıklar.

Felsefenin İslam İçindeki Yerini Belirlemek İbn Rüşd, felsefenin İslam düşüncesindeki yerini ve önemini vurgulamak istemiştir. Faslu’l Makal, felsefenin İslam toplumlarında kabul görmesi ve doğru anlaşılması için yazılmış bir eserdir. İbn Rüşd, felsefenin dinin temel prensipleriyle uyumlu olduğunu ve dini anlamada bir araç olarak kullanılabileceğini savunur. Eserinde, İbn Rüşd, felsefenin ve bilimin, İslam’ın temel öğretileriyle uyumlu olduğunu ve bu iki alanın birbiriyle çelişmediğini vurgular. Felsefi düşüncenin, İslam’ın derin anlamlarını ve metafizik öğretilerini daha iyi anlamada yardımcı olacağını belirtir. Bu, İbn Rüşd’ün, İslam dünyasında felsefenin kabul görmesi ve geliştirilmesi amacıyla yazdığı önemli bir mesajdır. Aristoteles’in akıl ve mantık temelli düşünce sistemini İslam’a entegre ederek, felsefenin dini öğretileri destekleyebileceğini göstermeye çalışır.

Din ve Bilim Arasındaki İlişkiyi Açıklığa Kavuşturmak İbn Rüşd, Faslu’l Makal’de, din ve bilim arasındaki ilişkiyi ele alır ve bu iki alanın nasıl bir arada var olabileceğini tartışır. Ona göre, din ve bilim, aynı hakikati farklı yollarla ifade ederler ve bu nedenle birbirleriyle uyum içinde olabilirler. İbn Rüşd, bilimsel
bilginin ve dini bilginin birbirini desteklediğini savunur. Bilim, doğa ve evrenin işleyişini anlamada aklın kullanılmasını sağlar ve bu bilgi, dini öğretilerle çelişmez. Faslu’l Makal’de, İbn Rüşd, bilimsel bilginin dini anlayışı nasıl zenginleştirebileceğini ve derinleştirebileceğini tartışır.

Teolojik Tartışmalara Cevap Vermek İbn Rüşd’ün yaşadığı dönemde, Gazali gibi bazı İslam düşünürleri, felsefenin dine zarar verdiğini ve dini inançları zayıflattığını savunuyorlardı. İbn Rüşd, Faslu’l Makal’i, bu tür eleştirilere cevap vermek ve felsefenin İslam’a uygun olduğunu göstermek amacıyla
yazmıştır. Gazali’ye Karşı Argümanlar Gazali, “Tehâfüt el-Felâsife” adlı eserinde, filozofların bazı görüşlerini eleştirerek, bunların İslam’la uyumsuz olduğunu öne sürmüştür. İbn Rüşd, Faslu’l Makal’de, Gazali’nin eleştirilerine cevap vererek, felsefenin İslam’ın temel prensipleriyle uyumlu olduğunu savunur ve felsefi düşüncenin İslam toplumunda nasıl doğru bir şekilde kullanılabileceğini açıklar.

Sonuç
İbn Rüşd’ün Faslu’l Makal adlı eseri, akıl ve vahiy arasındaki ilişkiyi derinlemesine inceleyen ve bu iki bilgi kaynağının uyumunu savunan önemli bir çalışmadır. İbn Rüşd, bu eseriyle, felsefenin İslam toplumunda kabul görmesini, din ve bilim arasındaki uyumu açıklığa kavuşturmayı ve teolojik tartışmalara cevap vermeyi amaçlamıştır. Faslu’l Makal, İbn Rüşd’ün düşüncelerinin ve İslam felsefesinin anlaşılması için önemli bir eser olarak kabul edilir ve onun akıl ve vahiy arasındaki dengeyi kurma çabasını yansıtır. Bu eser, İslam dünyasında ve Batı’da düşünce tarihine önemli katkılar sağlamış ve akıl ile vahiy arasındaki ilişkiyi anlamak için önemli bir kaynak olmuştur.

Kaynaklar

• İslamansiklopedisi.org.tr/ibn rusd
• TDV İslam Ansiklopedisi, İbn Rüşd, Faslu’l-Makal
• Faslu’l Makal s.64
• www.islamiarastirmalar.com/İslam felsefesinin zirve filozofu ibn rusd faslul
Makal merkezli bir inceleme