Nilometre

Dünyanın en uzun nehri kabul edilen Nil; verimli arazileri oluşturduğu gibi arkeoloji, yerleşme ve turizm açısından da ilgi çekicidir. Ayrıca nehrin periyodik olarak taşması da çeşitli keşif ve icatlarla sebep olmuştur.

Nil Nehri’nin her yıl aynı dönemde taşması fark edilmiş ve bu tarih, sene başı yapılarak bir takvim meydana getirilmiştir. İki taşma arası 365 gün olarak hesaplanmıştır. Her yıl Haziran’dan Ekim’e kadar su seviyesi yükselerek taşıdığından ve etrafa büyük zararlar verdiğinden su seviyesi yükselerek taştığından ve etrafa büyük zararlar verdiğinden su taşkınları önceden haber vermek lüzumlu hale gelmişti. Abbasi Halife’si El-Mütevekkil (M.847-861) bu meseleye bir hal çaresi bulmak üzere devrinin tanınmış bilim adamı El Fergânî’yi. M.861 yılında Fustât’a (Kahire) gönderildi. El Fergânî, buradaki tetkikleri neticesinde , Nil’in yükselişini ve taşmasını önceden haber verecek bir alet yaptı. Bir ölçüm aletine de “Miskâsü’l-Cedîd” ismini verdi. Günümüzde dahi kullanılan bu aleti, dünyada ilk defa, büyük bilgin ve âlim El-Fergânî icat etmiştir.

Nil’de yıl boyu meydana gelen değişiklikleri tespit etmek için, nehir boyunca kayalara ve nehir kenarındaki yapılara seviye işaretleri konulurdu. Bu işaretlere göre suyun seviyesini ölçen ve kendisine “Sâhibi-i mikyas” denilen bir de görevli bulunurdu. Bu şahıs, her gün suyun seviyesini ölçüp sultana bildirir ve sonra da Kahire sokaklarında halk ilan ederlerdi.

Nilometre; Denizlerin, göllerin ve nehirleşen su seviyesini ölçmeye yarayan alete denir. Bu alet, su seviyesindeki azalma ve artışları gösterir.
Nilometre, üzere bölümlere ayrılmış sekizgen bir mermer sütundan ibarettir. Bu alet ilk defa Nil Nehri’nde kullanılmaya başlandığından, nehrin adına izafeten “Nilometre”, yani Nil Metresi olarak anıla gelmiştir.