Rabiatu’l Adeviyye’nin Tasavvufa Katkıları ve Tasavvuftaki Konumu

Gerek hakkındaki rivayetler gerekse tasavvufi alanda yapmış olduğu katkılarıyla önemli bir şahsiyet olan Rabiatul’l Adeviyye, 714 yılında Basra’da doğmuştur. Kötü bir yaşam geçiren ve köle olarak satılan Adeviyye, bu süreçte kendi ilmi dünyası ile ilgilenmiş, daha sonra özgürlüğünü eline aldıktan sonra ‘dünya zevklerinden uzak, tamamen Allah’a adanmış bir yaşam sürmeye başlamıştır. Zühd anlayışıyla bir yaşam tarzı benimseyen Rabiatu’l Adeviyye, dünyevi her türlü arzudan uzak durmayı ve tamamen Allah’a yönelen bir hayat benimsemiştir.

Rabiatu’l Adeviyye’nin Tasavvufa Katkıları

• İlahi Aşk ve Tevhid Anlayışı

Rabiatu’l Adeviyye’nin en önemli katkılarından biri, ilahi aşk ve tevhid anlayışı olmuştur. Allah’a olan sevgisini ve bağlılığını derin bir şekilde ifade eden Adeviyye, bu aşkın insanın varoluşundaki en önemli unsur olduğunu savunmuştur. Ona göre ilahi aşk, Allah’a duyulan derin sevgi ve bağlılıktır. Bu sevgi, dünyevi her türlü aşkın ötesinde, saf ve koşulsuz bir bağlılığı temsil eder. İçinde duyulan sevgiyi sadece bir duygu olarak nitelendirmemiş bir varoluş şekli olarak yorumlamıştır.

Râbiatu’l Adeviyye ilâhî aşk konusunda şöyle münâcâtta bulunur: “Ey Rabbim! Seni iki sevgi ile severim. Sevginin biri benim aşk ve iştiyakımdan, diğeri senin sevilmeye lâyık olduğundandır. Benim aşk ve iştiyakımdan gelen sevgim senden başkasını bırakıp sadece senin zikrinle meşgul olmayı, senin sevilmeye lâyık olmandan gelen sevgim de bana müşahede mertebesini ihsan buyurmuş olmandır. Şu halde hamd ve şükran ne bana mahsustur ne de övülmüş olma ciheti bana aittir. Her iki yönden de şükür ve hamd sana mahsustur.”

• Tevhid ve Birlik Anlayışı

Rabiatu’l Adeviyye’nin tevhid anlayışı, Allah’ın birliği ve her şeyin O’nun iradesine tabi olduğu fikrine dayanmaktadır. Adeviyye, Allah’ı her şeyin merkezine koyarak ve tüm varlıkların O’nun bir parçası olduğunu ve her şeyin O’na döneceğine inanan bir anlayış geliştirmiştir. Bu anlayışı, tasavvufun temel prensiplerinden biri olan vahdet-i vücud (varlık birliği) düşüncesinin de öncüsü niteliğinde olmuştur.

• Zühd Anlayışı

Rabiatu’l Adeviyye, dünyevi zevklerden kaçınarak ve basit bir yaşam tarzı benimsemiş ve manevi yükselişin ve Allah’a yakınlaşmanın yolunu aramıştır. Bu tutum
tasavvuf literatüründe zühd ve takva kavramlarının güçlenmesine katkı sağlamıştır. Adeviyye, zühd hareketinin tasavvufa dönüşüm sürecinde önemli bir yeri bulunmaktadır. Onun önderliğindeki tasavvuf çizgisinde; korku, kaygı ve hüzün yerine sevgi, ümit ve iyimserliğe ağırlık verildiği görülür. Sufi müellifler sadece muhabbet ve aşk konusunda değil tövbe, zühd, hüzün, rıza, tevazu gibi tasavvuf kavramlarının açıklanmasında da Adeviyye’nin sözlerine başvurmuşlardır. Onun bu tasavvufi haller hususunda geliştirdiği tavır kişinin bütün fiillerinin gerçek fâilinin Allah olduğu düşüncesidir. “Çok günahım var, eğer tövbe edersem Allah tövbemi kabul eder mi?” sorusuna verdiği, “Hayır! Eğer O senin tövbeni kabul ederse sen ancak o zaman tövbe edebilirsin” şeklindeki cevabı onun tavrını da ortaya koymuştur. Benimsenen bu zühd anlayışı, dünya nimetlerinden ve maddi arzulardan tamamen uzak durmayı ve Allah’a tam bir teslimiyet göstermeyi gerektirmekte ve Adeviyye’ye, dünya hayatının geçici olduğunu ve asıl amacın Allah’a yakınlaşmak olduğunu vurgular. Bu nedenle, dünya malına ve zevklerine bağlanmamak, Rabia’nın yaşamının temel prensiplerinden biri olduğunu kabul etmektedir.

Kaynakça
• İslamansiklopedisi.org.tr/rabia-el-adeviyye
• İslamdusunceatlasi.org/rabia-el-adeviyye
• Osmanlı Toplumunda Dervişler ve Abdallar/ On birinci bölüm: Kadın
Mutasavvıflar (Arşiv Dünyası, Cilt:8 Sayı:2)
• Zühd Hareketinin Tasavvufa Dönüşüm Süreci, Rabiatu’l Adeviyye Örneği (EKEV
Akademisi Dergisi, Cilt:3 Sayı:1)