Cülus Bahşişi Nedir? Kim Kaldırdı? Cülus Töreni Neye Denir?

Cülus, Osmanlı İmparatorluğu’nda, padişahlığa seçilen şehzadenin padişahlığının ilan edilmesi için yapılan törene verilen addır.

Osmanlı İmparatorluğu’nda törenler arasında önemli bir yeri olan Cülus-i Hümayun’un kökü, Türk törelerine ve İslam kültürüne dayanmakta ve Oğuz töresinin izlerini taşımaktadır.

Cülus Bahşişi ise, cülus töreni sırasında Yeniçerilere verilen bahşişdir.

Osmanlı Devleti’nde padişahlar, tahta geçtiklerinde Yeniçerilere, daha doğrusu Kapıkulu Askerlerine “cülus” adı altında bir bahşiş verirlerdi. Cülus, ikiye ayrılır ve Yeniçerilere toplamda iki kez verilirdi. İlk cülus bahşişi, devlette padişah değişikliği yaşandığı zaman verilir, diğer cülus bahşişi ise Yeniçerilerin maaşlarına zam yapılmak suretiyle ödenirdi. Osmanlı Devleti’nde Yeniçerilerin zaman içerisinde yönetimde “etkin” bir rol üstlenmesinin temel sebeplerinden biri de cülus bahşişi olmuştur. 

Cülus Nedir? 

Cülus kelimesi, Arapça kökenlidir. Dilimizde yer alan celse ve meclis gibi kelimeler de yine aynı kökten türemiştir. Kelime anlamı; oturmak ve oturmadır. Padişahların tahta oturması ile ilgisi olduğundan bu isim konulmuştur. 

İlk Cülus Bahşişi Hangi Padişah Döneminde Verildi? 

Cülus bahşişini Yeniçerilere ilk kez veren Osmanlı padişahı, Yıldırım Beyazıttır. Osmanlı Devleti’nin kuruluş dönemi padişahları arasında yer alan Yıldırım Beyazıt, I. Murat zamanında kurulan Yeniçeri Ocağında görevli askerlere “cülus bahşişi” vermiştir. 

Hangi Padişah Döneminde Yasalaştırıldı? 

Cülus bahşişi, Fatih Sultan Mehmet tarafından Kanunname-i Âli Osman ile yasal bir hale getirilmiş ve bundan sonra tahta çıkan her padişah Yeniçerilere “cülus” vermeyi bir gelenek olarak kabul etmiştir. 

Cülus Bahşişini Hangi Padişah Kaldırdı? 

Yeniçerilerin lakayt davranışları ve ordu disiplini bozan hareketleri nedeniyle cülus bahşişi, I. Abdülhamit döneminde kaldırılmıştır. Ayrıca bu dönemde Yeniçeri sayımı yapılmış ve ulufe alım-satımı yasaklanmıştır. 

(Detaylı bilgi için “I. Abdülhamit Dönemi Islahatları” başlıklı yazıyı okuyabilirsiniz) 

Cülus Bahşişinin Zararları Nelerdir? 

Sırf cülus bahşişi almak için orduda disiplini ihlal eden ve zaman zaman taşkınlık çıkaran Yeniçerilerin bu hareketleri, özellikle Duraklama Döneminde artış göstermiş ve Gerileme Dönemi ile hat safhaya ulaşmıştır. 

Genç Osman’ın (II. Osman) Hotin Seferinde Yeniçerilerin büyük bir yapılanmaya gitmesi gerektiğini fark etmiş fakat Yeniçeriler arasında bu söylenti yayılınca Yeniçeriler, Genç Osman’ı öldürmüşlerdir. 

(Detaylı bilgi için Yeniçeri İsyanları başlıklı yazıyı okuyabilirsiniz) 

Özellikle Genç Osman’dan sonra pek çok Osmanlı padişahı (I. Abdülhamit, III. Selim, II. Mahmut) Yeniçerilerin etkisini zayıflatmak ya da Yeniçeri Ocağını ortadan kaldırmak istemiş fakat Yeniçeri Ocağı, ancak 1826 yılında II. Mahmud zamanında kaldırılmıştır. (Vaka-i Hayriye-Hayırlı Olay) 

Osmanlı Devleti’nde Yeniçerilerin sayısı Kanuni Sultan Süleyman zamanında 10 bin civarındayken bu rakam Duraklama döneminde 100 bine yaklaşmış fakat adam kayırmaca ve torpil gibi nedenlerle ocağa askerlikle ilgisi olmayan binlerce kişi istihdam edilmiştir. 

Bozulan ekonomi ve gelirlerin azalması ile birlikte Osmanlı Devleti’nin borçları ve mali yükümlülükleri de artmıştır.