İstibdat Dönemi Nedir? İstibdat Dönemi Kaç Yıl Sürdü? İstibdat Dönemi’nin Özellikleri ve Nedenleri Nelerdir?

İstibdat Dönemi yani tedbir dönemi. Osmanlı Devleti’nde I. Meşrûtiyet ve II. Meşrûtiyet (1876-1908) arasını kapsayan dönenim ismidir. İstibdat Dönemi’nin padişahı ise II. Abdülhamit’tir. Bu döneme istibdat dönemi isminin verilmesinde, söz konusu dönemde uygulanan despot politikalar etkili olmuştur. Peki istibdata giden yol nasıl başlamıştır? İstibdat dönemimdeki siyasi ve ekonomik gelişmeler nelerdir? Bu döneme özgü gelişme ve olaylar nedir? Tüm yönleriyle İstibdat Dönemi Nedir? İstibdat Dönemi Kaç Yıl Sürdü? İstibdat Dönemi’nin Özellikleri ve Nedenleri Nelerdir? başlığı altında İstibdat Dönemi.

İstibdat Dönemi Nedenleri

Osmanlı Devleti’nde rejimin değişmesi ve halkın doğrudan yönetime dahil olması ne halkta memnuniyetle karşılanmış ne de yabancı devletlerin Osmanlı’ya müdahalesini engellemiştir. Zira 1877-78 Osmanlı-Rus Harbi (93 Harbi) sonrasında Osmanlı Devleti’nin almış olduğu yenilgi çok sayıda etnik unsurun olduğu mecliste tartışmalara neden olmuştur.

Yaşanan olumsuzluklar üzerine meclisteki gayrimüslim vekillerin padişahı eleştirmesi sonucu, II. Abdülhamit meclisi süresiz ve tek taraflı feshetmiştir. Bu tarihten 1908 yılına kadar ki yaklaşık 30 yıllık dönem Osmanlı tarihinde “İstibdat Dönemi” olarak geçmektedir.

İstibdat Dönemi öncesinde yaşanan gelişmeler ve İstibdat Dönemi için önemli tarihler aşağıdaki gibidir;

Kanun-i Esasi’nin İlanı: 23 Aralık 1876
İlk Seçimler ve Mebusan Meclisi’nin Açılışı: 19 Mart 1877
Kanun-i Esasi’nin yürürlükten kaldırılması: 14 Şubat 1878

İstibdat Dönemi Nedir?

İstibdat, yani tedbir dönemi, Sultan II. Abdülhamit’in ülkeyi 30 sene boyunca tek elden yönettiği bir dönemdir. Bu dönemde Osmanlı Devleti’nin temel politikası, ülke içindeki gelişmelere anında müdahale etme ve karışmasıydı. Bu bakımdan İstibdat Dönemi, despot bir dönemdir.

İstibdat Dönemi, Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Dönemi’nde denk gelir. İstibdat Dönemi’nden önceki Tanzimat yazarları, I. Tanzimat Dönemi yazarları; İstibdat Dönemi yazarları ise II. Tanzimat Dönemi yazarları olarak anılır. Bu iki dönem arasındaki temel fark, yönetim tarafından toplumsal meselelerin yazarlar tarafından ele alınmasının yasak olmasıdır. II. Tanzimat Dönemi Yazarları bu yasaktan dolayı daha çok bireysel konulara ağırlık vermiştir. Recaizade Mahmut Ekrem gibi isimler Namık Kemal gibi “vatan” temalı içerikler değil “doğu batı sentezi” şeklinde içerikler üretmeye başlamıştır.

İstibdat Dönemi, bir dönemin edebiyat akımına yön vermesi bakımından da oldukça fazla önem taşımaktadır. Öte yandan İstibdat Dönemi’nin en önemli özelliklerinden biri de iç istihbaratın oldukça sağlam olmasıydı. Yönetim hakkında eleştiri yapmak, tutuklanmaya ve bu dönemle özdeşleşen sürgünlere sebepti. Meşhur “Şeref Sürgünleri” bu dönemde gerçekleşmiştir.

İstibdat Dönemi Gelişmeleri

Osmanlı ekonomisin iflas sürecinin ilk ayağı olan Muharrem Kararnamesi ile Osmanlı Devleti’nin dış borçları nasıl ödeyeceği belirlenmiştir. Söz konusu kararnameye göre Osmanlı Devleti’nin mali açıdan iflası anlamına gelen Duyun-u Umumiye yani Genel Borçlar İdaresi kurulmuş, devletin yer altı ve yer üstü zenginlikleri başta İngiliz, Fransız ve Alman şirket ve bankalarına bırakılmıştır.

Bu dönemde Ermeniler ilk kez Erzurum vilayetinde isyan etmiş ve devlet Doğu Anadolu’da otoritesini artırmak ve ileride meydana gelebilecek Ermeni isyanlarını engellemek adına “Hamidiye Alayları” kurulmuştur.

İstibdat Dönemi’nin en önemli politikası İslamcılık olmuştur. Hatta bu dönemde İslamcılık, II. Abdülhamit tarafından ülkenin resmi politikası haline gelmiştir. Bu politika çerçevesinde ülkenin dağılmaktan kurtulmasının tek çözüm yolu olarak İslam ülkeleri ile işbirliği yapmak öngörülmüştür.

İç ve dış istihbaratı artırmak ve özellikle ülke içinde hükümet aleyhine konuşan ya da eylem hazırlığı içinde olan grupların tespiti için Yıldız İstihbarat Teşkilatı (Jurnal) kurulmuştur. Bu dönemin İstibdat Dönemi olarak anılmasında söz konusu kurumun rolü büyüktür.

İstibdat döneminde meydana gelen bir diğer önemli gelişme ise Mecelle’nin yazılmasıdır. Mecelle, Hukuk Mektebi’nde ders olarak okutulmuş ve dört kitabı yazılmıştır.

Yine bu dönemde Erkan-ı Harbiye Vekaleti (Savaş Bakanlığı) kurulmuştur.

İstibdat Dönemi’nin kültür sanat alanındaki en önemli gelişmelerinden biri de Tarih-i Osmani Encümeni’dir. kuruluşun asıl amacı tarih araştırmaları yapmaktı.

Öte yandan yine kültür sanat alanındaki bir diğer önemli gelişme de Osman Hamdi Bey’in Müzey-i Hümayun’un başına getirilmesidir. Sanayi Nefise Mektebi, günümüzde Mimar Sinan Güzel Sanatlar Fakültesi, ve İstanbul Arkeoloji Müzesi (Asar-ı Atika) Osman Hamdi Bey tarafından açılmıştır.

İstibdat Dönemi’nin akılda kalan önemli figürlerinden biri de basına uygulanan sansürdür. Bu dönemde basına sansür uygulanmış, gazete basımı, yönetimle ihtilaf konusu olacak kitapların okunması ya da cemiyetlerin kurulması yasaklanmıştır.

Bu dönemdeki diğer bir önemli gelişme de Almanlar ile yapılan bir ihale sonucu Berlin-Bağdat Demiryolu’nun inşasına başlanmış ve Osmanlı Devleti’nin yer altı ve yer üstü zenginlikleri yabancı şirket ve bankalara peşkeş çekilmiştir.

Tarım işçilerine kredi sağlamak ve ülkedeki ekonomik sıkıntıların giderilmesi amacıyla 15 Ağustos 1888’de Ziraat Bankası kurulmuştur.

Yaşlılara bakım sağlamak ve kimsesi olmayan insanlara yardım etmek amacıyla “Dar’ül Aceze” açılmıştır.

Posta Telgraf Teşkilatı’na havale kalemi eklenmiş ve telgrafçılığın öğrenilmesi için yurt dışına öğrenci gönderilmiştir.

Yine bu dönemde iç istihbaratı ve bilgi alışverişini kolaylaştırmak için Şehit Postaları kurulmuştur.

Yine bu dönemde İstanbul’a “telefon” getirilmiş ve kısıtlı sayıdaki telefonlar İstanbul’un muhtelif yerlerine dağıtılarak halkın istifade etmesi, denemesi sağlanmıştır.

Şişli Etfal Hastanesi açılarak yaralı ve hastalara ilk yardım ve tıbbi bakım sağlanmaya çalışılmıştır.

Şu anda Beşiktaş’ta bulunan Deniz Müzesi İstibdat Dönemi’nde açılmıştır.

Bu dönemin en çok tartışılan gelişmelerinden biri olan Reji İdaresi kurulmuştur.