Köyaltı Yerleşmeleri Nedir? Türleri Nelerdir?
Köyaltı yerleşmeleri, köyden nazaran daha küçük olan yerleşmelere verilen isimdir. Köyaltı yerleşmeleri, daimi (sürekli) ve geçici olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Köyaltı yerleşmelerinin ortaya çıkmasındaki en büyük neden ekonomik sebeplerdir.
Sürekli Yerleşmeler
Yaz veya kış mevsimde değişmeyen, bireylerin sürekli olarak aynı yerlerde yaşamını devam ettirdiği yerlere “sürekli yerleşmeler” adı verilmektedir.
– Mahalle
– Divan
– Mezra
– Çiftlik
Geçici Yerleşmeler
Yerleşmenin mevsimlere göre ya da çeşitli nedenlere bağlı olarak yılın belirli dönemlerinde olduğu yerleşmelerdir. Yerleşmelerin geçici olması ekonomik etkinliğin (daha çok hayvancılık) niteliğine ve süresine bağlıdır.
– Yayla
– Ağıl
– Kom
– Güzle
– Dam
– Oba
– Dalyan
– Bağ Evleri
Köyaltı Yerleşmelerinin Ortaya Çıkmasında Etkili Olan Faktörler Nelerdir?
Köyaltı yerleşmelerinin ortaya çıkmasında etkili olan en önemli sebep ekonomik sebeplerdir. Diğer önemli faktörler ise aşağıdaki gibidir:
– Tarım arazilerinin oldukça küçük ve birbirlerinden uzak yerlerde olması,
– Hayvanları otlatma ihtiyacı,
– Otlatılan hayvanlara barınak ihtiyacı,
– Aileler arasındaki husumet,
– Büyük ailelerin yanından ayrılmak isteyen diğer küçük aileler.
Sürekli Yerleşim Yerleri
Mahalle
Genellikle 15 hanenin üzerinde bir yerleşime sahip olan yerlerdir.
Divan
Daha çok Batı Karadeniz Bölgesinde yaygın olan yerleşim birimidir. Birbirinden uzak küçük mahalleler halindeki sürekli yerleşimlere verilen isimdir.
Mezra
Özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesine görülen hayvancılık ve tarımla uğraşılan 5-10 haneden müteşekkil yerleşmelere “mezra” adı verilir.
Çiftlik
Özellikle Ege, Marmara, Akdeniz ve İç Anadolu bölgelerinde yaygın olan bir yerleşim yerleridir. Birkaç evden oluşan geniş düzlüklere sahip olan bölgelerde daha çok hayvancılıkla uğraşılan yerleşmelerdir. Trakya bölgesi ön plandadır.
Geçici Yerleşmeler
Yayla
Daha çok Karadeniz, Akdeniz ve Doğu Anadolu bölgelerinde yaygın olan yerleşmelerdir. Özellikle yazın hayvan otlatmak için gidilen bu yerler, son zamanlarda Akdeniz ve Karadeniz Bölgelerinde “yayla turizmi” adı altında tatil amaçlı kullanılmaktadır.
Akdeniz Bölgesinde yaylaya çıkma zamanı Karadeniz Bölgesine göre daha erken; yayladan dönme zamanı ise Karadeniz Bölgesine oranla daha geç gerçekleşir. Bu özellikle enlem ve sıcaklık arasındaki ilişkiye örnektir.
Kom
Özellikle Doğu Anadolu Bölgesinin Kuzey kesimlerinde hayvancılıkla uğraşılan geçici yerleşimlerine “kom” adı verilmektedir.
Güzle
Sürekli yerleşim alanından yaylaya çıkılırken ya da yayla dönüşünde yerleşilen geçici yerleşimlere verilen isimdir. Özellikle Akdeniz, Karadeniz ve Göller Yöresi Bölgelerinde yayın bir yerleşim şeklidir.
Dalyan
Özellikle deniz kıyılarında sık görülen yerleşim yerleridir. Denizde yapılan kültür balıkçılığı sırasında kullanılan Dalyanlar, Ege kıyılarında yaygındır.
Oba
Genellikle birkaç çadırdan veya birkaç evden oluşan, hayvancılıkla uğraşan kişilerin kurduğu geçici yerleşim birimlerine “oba” adı verilmektedir. Özellikle Doğu Karadeniz, Güney Marmara, Ege Bölgesi ve Batı ile Güneydoğu Toroslarda görülen obalar, geçimini hayvancılıktan sağlayan aileler veya aşiretler tarafından kurulur.
Dam
Çoğunlukla 15-20 civarında evden oluşan ve genellikle hayvan yetiştirmek amacıyla kurulan geçici yerleşim yerlerine “dam” adı verilmektedir. Genellikle Ege Bölgesi’nde görülmektedir.
Bağ Evleri
Hasat döneminde konaklamak veya bağcılık işlerini daha kolay yürütmek maksadıyla bağların içerisinde veya kenarlarında yapılan evlere “bağ evleri” adı verilmektedir. Özellikle Bağcılığın yaygın olarak yapıldığı yerlerde veya Ege Bölgesinde bu tip yerleşimlere rastlanılmaktadır.
Aynı zamanda ağıl, yazlık siteler de köyaltı yerleşmelerine örnek olarak gösterilebilir.