Ticari İşletme Nedir? Unsurları Nelerdir?

Ticari işletme, bir girişimci (müteşebbis) tarafından ekonomik çıkar sağlamak amacıyla emek ve sermayenin bağımsız bir şekilde bir araya getirilmesidir. TTK’da ticari işletme özel olarak tanımlanmamış, sadece hangi müesseselerin ticari işletme sayılacağı gösterilmiştir (md. 11, 12 ve 13). Buna karşılık TTK’nun 28’inci maddesine dayanılarak çıkarılmış olan Ticaret Sicil Tüzüğünde, ticari işletmey tanımlayan hükme yer verilmiştir. Ticaret Sicil Tüzüğü’nün 14/ll’inci maddesine göre, ”Bir gelir sağlamayı hedef tutmayan veya devamlı olmayan faaliyetlerde Türk Ticaret Kanunu’nun 17’nci maddesinde tarif edilen esnaf faaliyeti sınırlarını aşmayan faaliyetler ticari işletme sayılamaz.” Bu noktadan hareketle, her ticari işletme bir işletme olmak durumunda ise de, her işletme bir ticari işletme değildir. Ticari işletmeyi diğer işletmelerden ayıran özelliği esnaf esnaf faaliyeti sınırlarını aşması gereğidir. Esnaf işletmeleri ticari işletme sayılamaz, dolayısıyla TTK hükümleri, kural olarak esnaf işletmeleri ve esnaflar hakkında uygulanamaz.

Ticari işletmenin unsurlarını dört kısıma ayırabiliriz. Aşağıda bu kısımları tek tek inceleyelim.

 

Gelir Sağlamayı Hedef Tutmak

Tüm işletmelerde olduğu gibi ticari işletmelerde de gelir elde etme amacının bulunması şarttır. Bu amacın fiilen gerçekleşip gerçekleşmediğinin bir önemi yoktur. Örneğin, gelir elde etmek amacıyla açılan kitapçı dükkanının sürekli zarar etmesi, işyerinin işletme niteliğini kaybetmesine neden olmaz.

İşletmeyi işleten devlet, belediye gibi bir kamu tüzel kişisi olabileceği gibi gerçek bir kişi de olabilir. Sağlanan gelirin nereye, ne amaçla harcandığı da önemli değildir. Gelir sağlama amacı, sadece malvarlığında doğrudan doğruya bir artış şeklinde değil, muhtemel bir eksilmeyi önlemeye yönelik faaliyeti de kapsar. Örneğin, mensuplarının çeşitli ihtiyaçlarını ucuz şekilde karşılamak amacıyla kurulan müesseselerin de (tüketim kooperatifi gibi) bir işletmesi vardır.

Devamlılık

Sadece tek sefere mahsus veya tesadüfi nitelikteki faaliyetler devamlı olmadığından ticari işletmeye vücut vermez. Örneğin, tek sefere mahsus elma alım-satımı devam ve kasıt amacından yoksun olduğundan ticari işletmenin varlığından söz edilemez. Fakat faaliyetin niteliği gereği zaman zaman kesintiye uğraması devamlılık unsurunu zedelemez. Örneğin, sadece okulların açık olduğu dönemde öğrencilere hizmet veren lokanta, devamlılık unsuruna sahiptir.

Bağımsızlık

Bir diğer ticari işletme unsuru da bağımsızlıktır. Faaliyetler bağımsız şekilde yürütülmelidir. Bu anlamda şube bağımsız olmayıp merkeze tabi olduğundan ayrı bir işletme sayılamaz. Oysa acenta tarafından yürütülen faaliyet bağımsız olduğundan acentelik faaliyetiyle ilgili olarak açılan müesseseler ticari işletmelerdir.

Esnaf Faaliyet Sınırlarını Aşma

Yukarıda sayılan unsurlara sahip bir işletmenin, ticari işletme sayılabilmesi için, o işletme içinde yürütülen faaliyetin, esnaf faaliyeti düzeyini aşması gerekir. TTK 17’inci maddesine göre esnaf; ister gezici iser dükkanda ister sokağın muayyen yerinde sabit bulunsun, iktisadi faaliyeti nakdi sermayesinden ziyade bedeni çalışmasına dayanan ve kazancı ancak geçimini sağlamaya yetecek derecede az olan sanat ve ticaret sahibi kişidir.

Türk Ticaret Kanunu’nun 1463’li’nci maddesi gereğince Bakanlar Kurulu’na, esnafın belirlenmesinde esas alınmak üzere yıllık gayrisafi gelir miktarını kararname ile saptama yetkisi tanımıştır.