Zeki Velidi Togan Kimdir? Detaylı Biyografi

Zeki Velidi Togan Kimdir? Detaylı Biyografi…

Başkurt Türk`ü, Siyaset Adamı, Tarihçi, Turancı, Düşünür, Türkolog ve Ord. Prof. Dr. Zeki Velidi Togan, 10 Aralık 1890 tarihinde, günümüzde Rusya Federasyonu`na bağlı özerk bir bölge olan Başkurdistan, İsterlitamak, Küzen köyünde dünyaya gelmiştir, asıl adı Ahmet Zeki`dir, Rusya`daki yaşamı boyunca Validov soyadını kullanmıştır.

Zeki Velidi Togan Kimdir, Görevleri, Yaşamı, Detaylı Biyografi;

 İlkokulu Başkurdistan`da tamamlayan Togan, eğitimci olan annesinden Farsça dilini ileri derecede öğrenmiştir. Ortaokul için Başkurdistan Ütek`te bulunan dayısı Habib Neccar`ın yanına göçmüştür. Aynı zamanda medresesi olan Neccar`ın medresesinden faydalanıp Arapça eğitimi almıştır. 1908-1909 yılları arasında Kazan`da da özel ders alırken önemli bilginler Katanov ve Aşmarin`le tanıştı. 1909 yılında mezun olduğu Kasımiye Medresesi`ne öğretmen olarak atanan Togan uzun yıllar burada görev yapmıştır.

Togan, 1913 yılında tarihi araştırmalar yapmak için Fergana`ya gönderildi. Burada çok önemli bir bilgiye ulaştı, bu bilgi 11. Yüzyılda yaşayan Yusuf Has Hacip`in Kutatgu Bilig adlı el yazmasından bir parçaydı. Ülke genelinde ses getiren bu olayı raporlarla Petersburg Arkeoloji Cemiyeti, Kazan ve Taşkent Arkeoloji Cemiyetleri`ne gönderdi. Bu cemiyetler de vakit geçirmeden raporları, çıkarmış olduğu dergilerde yayınlamaya başladı.

Ekim Devrimi olarak bilinen Bolşevik İhtilali`nin 1917 yılında başlamasıyla birlikte Zeki Velidi Togan Türk ve Turancı Kimliğini öne çıkararak Başkurdistan`a geçerek 29 Kasım 1917`de İl Muhtarı olarak görev alır. 18 Şubat 1918 yılına kadar görevine devam eder, ardından Bolşevik askerleri Başkurdistan`a gelerek Zeki Velidi Togan`ı tutuklar. Bir yolunu bulup cezaevinden kaçar ve ülkesine geri döner, kısa süre sonra Başkurdistan Hükümeti kurulur ve ülkesinin Harbiye Nazırı olur. Bu dönemde ülkesindeki işgali anlatmak ve çözüm bulmak için Lenin, Stalin ve Troçki ile birçok kez görüşür ancak bir sonuç alamaz. Sonuç alamayınca Türkistan`a geçer ve Turancı faaliyetlerine burada devam eder.

Zeki Velidi Togan Basmacı Hareketi`nin önemli liderlerinden biridir. 1920 ve 1923 yılları arasında Basmacı Harekatı`nda önemli görevlerde bulunmuş, Türkistan Milli Birliği`ni kurmuş yönetmiş  fakat başarılı olunamamıştır.

Hayatının dönüm noktası 20 Mayıs 1925`te Türkiye`ye gelmesiyle başlamıştır. Togan`ın Türkiye`deki ilk göre Ankara Maarif Vekaleti Telif ve Tercüme Encümeni olmuştur. İleri derecede Farsça, Arapça ve Rusça bilen Zeki Velidi Togan bu görevinde önemli çalışmalar yürütmüştür fakat kitap açısından yetersiz bulunan Maarif Vekaleti Encümenliğinden kendi isteğiyle ayrılıp İstanbul`daki Darülfünunu Türk Tarihi Müderris Muavinliği`ne  geçmiştir. Ancak sivri dili ve Reşit Galip`le ters düşmesi üzerine Türkiye`den ayrılmıştır.

Zeki Velidi Togan, 8 Temmuz 1932`de Viyana`ya yerleşme kararı almış ve çalışmalarına burada devam etmiştir. Felsefe ağırlıklı eğitim veren Togan 1935 yılında Felsefe Doktoru ünvanı almıştır. Viyana Üniversitesi, Bonn Üniversitesi ve Göttingen Üniversitesi gibi dönemin önemli okullarında dersler vermiştir.

1939 yılında Milli Eğitim Bakanı`nın daveti üzerine Türkiye`ye davet edildi ve İstanbul Üniversitesi`nde Umumi Türk Tarihi Kürsüsü`nü kurarak Türkiye faaliyetlerine devam etti.

1944 yılına damgasını vuran Hüseyin Nihal Atsız ve Arkadaşları ile birlikte Türkçülük Turancılık Davası üzerine Rus karşıtı aleyhine faaliyetler yürüttüğü gerekçesiyle hakim karşısına çıkarılan Zeki Velidi Togan 10 sene hapse mahkum edildi ancak daha sonra Askeri Mahkeme kararı bozarak beraat etti.

4 yıl aradan sonra 1948 senesinde döndüğü İstanbul Üniversitesi`ndeki görevine ölümü 26 Temmuz 1970 yılına kadar devam etti.

Başlıca Eserleri;

1910 – Türk Kavimlerinde Dört Mısralı Şarkılar

1912 – Türk ve Tatar Tarihi

1931 – Moğollar Devrinde Anadolu`nun İktisadi Vaziyeti

1928 – 1942 – Bugünkü Türkistan ve Yakın Mazisi

1939 – Türkistan Tarihi

1941 – Moğollar, Cengiz ve Türklük

1946 – Buruni`nin Dünya Hakkında Tasavvuru

1946 – Umumi Türk Tarihine Giriş

1950 – Tarihte Usül

1951 – Harezmce Tercümeli Mukaddimetü`l Edep

1953 – 1951`de İstanbul`da Toplanan Milletlerarası XXII. Müsteşrikler Kongresi ve Ona Ait İntibalar

1964 – Timur ve Oğulları

1969 – Hatıralar – Türkistan ve Diğer Müslüman Doğu Türklerinin Milli Varlık ve Kültür Mücadeleleri

1970 – Türklüğün Mukadderatı Üzerine

1971 – Kur`an ve Türkler

1972 – Oğuz Destanı – Reşidettin Oğuznamesi`nin Tercüme ve Tahlili

Kaynaklar:

 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Zeki Velidi Togan`a Armağan (1950-55)

Ahmet Zeki Velidi Togan Özel Sayısı (1985)

Ahmet Zeki Velidi Togan – Hatıralar (1969)

Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001-2004)

Resimli ve Metin Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006-2007)

Hüdavendigar Onur – Türk Sağı Sözlüğü (2001)