Akılsal Seçim Kuramı Nedir? Önermeler:

Akılsal Seçim Kuramcılarına göre insan duygusal bir varlıktır ve duygu planlaması da yapılmalıdır. Üzerinde durdukları konu ise akılsal seçimi insanlar neye göre yaparlar, hangi nedenlere göre belirlerler. Akılsan seçim kuramları insanların akıllarıyla hareket ettiğini, amaçlarına ulaşmak için hareket ettiklerini söylemektedir. Bu kurama göre sınırlı kaynaklar içerisinde sınırsız ihtiyaçlar vardır ve bu kaynaklara ne kadar talep var ise değeri o denli yükselmektedir. Akılsal seçim kuramları insanların tercihleri neye göre yaptığını hangi amaçla yaptığını sorgular tercih yapılırken tercihi etkileyen faktörlerin neler olduğunu incelemektedir. Akılsal seçim kuramları ilk önce alışveriş kuramı ile tanımlanmıştır. Alışveriş kuramın da ihtiyaçlara karşılık alma vermeye dayalı bir yapı geliştirilmiştir. Yapılan bu alışverişler neye göre belirlendiği üzerinde durulmuştur. Alışveriş kuramına göre her şey almak ve vermek üzerine kurulmuştur. Alışveriş ve akılsal seçim kuramı her zaman alma ve verme davranışı yani tercihlerinin verimliliği, seçilme sebebi üzerinde durulmaktadır. Bu kuramlar her alanda karşımıza çıkmaktadır. Çünkü; her hareketimiz bir amaca ve buna bağlı olarak tercihlere ve bunun sonucunda belli bir alma verme eylemine dayanmaktadır. Bu etkileşimin arttığını görmekteyiz, etkileşimin artma nedenine baktığımızda ise bu bakış açılarının her alanda önümüze çıktığını ve onlara uygun çözümleyici formül olduğunu görmekteyiz.
ENTELLEKTÜEL KÖKLER: Antropologlar ve alışveriş kuramcılarına göre alışverişlerin en önemli yanının karşılıklı mecburiyet ve bu mecburiyetten ötürü insanlar etkileşimlerini güçlendirmek için hediyeleşmişlerdir.
George Homans: Psikoloji merkezli düşünen bir düşünürdür. Deneysel psikoloji ve davranışçı yaklaşımdan yararlanarak görüşlerini ortaya koymuşlardır. Davranışsal psikoloji ile yani gözle görülen sebepler ve bunlara verilen akılsal tepkilere göre incelemeler yapmışlardır.
İnsan davranışının gerisindeki temel psikoloji yasalarına olan ilgisi ön plandadır. Tümden dengelimli açıklamalar yapmak istemiştir. Ekonomiyi geçerli yasalara dayandırılmış ve Pareto’dan etkilenmiştir. Homans’a göre bütün toplumsal bilimlerin açıklayıcı yapı taşları psikoloji ilkeleridir. Homans’ın ilkeleri:

1. Başarı Önermesi: Bir kişinin eylemi ne kadar sıklıkla ödüllendirilir ise o kişinin eylemi yapma olasılığı o kadar artmaktadır.
2. Uyarıcı Önermesi: Geçmişte belirli bir uyarıcı kişinin eyleminin ödüllendirilmesine sebep olunmuş ise şimdiki uyarıcı geçmiş zamandaki uyarıcıya ne kadar benziyorsa o eylemin tekrarlanma olasılığı o kadar fazladır.
3. Değer Önermesi: Bir kişinin eyleminin sonucu ne kadar değerli görünüyorsa,eylemi gerçekleştirme olasılığı o kadar fazladır.
4. İhtiyaç- Doyum Önermesi: Kimse, yakın geçmişinde değerli bir ödülü ne kadar kazanmış ise onun için o ödül gelecek de değersiz hale gelmektedir. Buna bağlı olarak kaynaklar azaltılır ki ödül değerli hale gelsin.
5. Saldırganlık- Onaylama Önermesi: Kişinin eylemi ona beklediği ödülü vermediği veya beklediği cezalandırmaya neden olursa saldırgan davranış sergiler ve bu saldırgan davranışıyla da bir şeyler kazanmaya çalışmayı amaçladığı görülür.
   Görüşlerine baktığımızda evrensel olduğunu görmekteyiz. Homans’ın ilgilendiği tekrarlanan hediyeler alışverişidir.

Akılsallık İlkeleri
Kişilerin ödül getirecek şeye yönelmesi onların eşyaya verdikleri değere göre davranışlarının şekillendiğini göstermektedir. Kurama göre bu durum mantıklı olandır, ama her zaman mantıklı olan yapılmazken insanlar her zaman onlara fayda sağlayacak olanı seçmektedir. Suçlanırken dahi kendilerine fayda sağlayabilecek olanı seçme eğilimleri vardır. İnsanlar her fırsatta akılsallık önermesine göre insanların eylemleri ödülünün değerine göre belirlenmektedir.
Homans’a göre toplumsal hayatta insanlar güce sahip olmadıkları zaman onaylarlar. Ona göre güç değerli ödüller sağlama kabiliyetine dayandırılmıştır.
Peter Blau: Toplumsal bütünleşme ve güç üzerindeki ilişkileri incelemiştir. İnsan gündelik yaşantıda akli seçimlerini toplumsal anlamda neye göre yapmaktadır, sorularına cevap aramıştır. Topluma karşı bütüncül bir bakış açısı vardır. Detaylı baktığımızda ise mikro ve makro sosyoloji arasında köprü kurmaya çalıştığını görmekteyiz. Toplumsal alışveriş ona göre temel olarak mikroda oluşturulan makroda ise gidişatın nasıl olacağını belirleyen bir süreç olarak görülmüştür. Toplumdaki bireyler davranış alışverişinde de bulunmaktadır. Ona göre alışveriş toplum içerisinde hem güç ilişkisini hem de insani bağları oluşturmaktadır. Blau’ya göre alış veriş karşılıklı güven oluşturarak, farklılaşmaya teşvik ederek, toplumun normlarına uymaya mecbur bırakılarak ortak değerlerle toplumsal bütünleşmeyi arttırdığı söylenmektedir. Blau’ya göre toplumun bütün yapısı alışveriş üzerine kurulmuştur.
Rol mesafesinden bahsetmiştir ve rol mesafesinin gerekli olduğunu ve herkesin kendi becerisine göre değerini gösterdiğini söylemiştir.
Alışveriş güven ve karşılılığa göre geçekleşmektedir. Büyük toplumsal yapı küçük küçük alışverişlerin zaman içerisinde oluşturduğu güven ortamında alışveriş ilişkilerini devamlı kılmak için oluşturulan kurallara norm demiştir. Norm alışveriş ortamını koruyan kurallardır. Değer ise aışverişin devamlılığını koruyan etkendir. Değer sayesinde devamlı olarak işler normlar sayesinde de işleyiş korunmaktadır.
James Coleman: Kuramsal ve uygulamalı yöntemi bir arada kullanmıştır. Merton ‘un politik mekanizmayı çözümlemesiyle Colema’nın Kolombiyada ki araştırmaları aynıdır.
Toplumasal ilişkiler esas olarak koalisyona dayanmaktadır. İnsanlar bazı meselelere daha çok bazılarına daha az önem vermektedir. Buna bağlı olarak kişiler kendilerine sağlayacakları faydalara göre önem vermektedir. Koalisyonda temel mantık bir eylemi başka bir eyleme yatırım amacıyla tercih etmektir. Coleman’a göre her eylem diğeri için yapılmaktadır, güven de öyledir. Bir işte karşılıklı işleyiş ve güven oldukça kişi daha güvenilir ve verimli olabilmek için çabalamaktadır. Yani bu durum ilişkilerde yatırımı sağlıyor ve kişilerin daha güvenilir olmasını sağlamaktadır. Coleman’a göre kişilerin normlara uyması yatırım ilişkisindendir.
Akılsal Seçim Kuramı aklın nasıl, hangi amaçla kullanıldığı ve bireylerin her zaman faydaya ve amaca yönelik eylemlerini şekillendirdiğini göstermektedir. Her birey kendi yaşadığı toplumda ki norm ve değerlere göre hareker etmiş ve her durumda kendisine en çok faydayı sağlayacak olan durumu seçerek eylemlerini ona göre gerçekleştirdiğini göstermiştir.