P. Bourdieu’nun Kuramsal Analizi Çerçevesinde: Habitus
P. Bourdieu’nun kuramsal analizindeki “habitus” kavramı ile kültür sosyolojisindeki denk geldiği temel kavramlar şöyle sıralanabilir:
Weber’den etkilenmiş olan Bourdieu toplumun üç temel sermaye tipi olduğunu söylemiştir. Bunlar; ekonomik sermaye, toplumsal sermaye ve kültürel sermayedir. Burada kültür sosyolojisi dersinde de gördüğümüz üzere kişiler geçmişten onlara kalan sermayelerle günümüzü yaşar ve yine geleceğe bir şeyler aktarmak için çalışır. Kültür de böyledir. Birey geçmişten gelen kültürü alır, geçmişte yaşanılmış-inanılmış olunan davranışları, inançları, değerleri alır ve kültürleşir. Bunu nesilden nesile aktarır. Tıpkı Bourdieu’nun değindiği sermaye çeşitleri gibi. Bireye geçmişten aktarılan ekonomik, toplumsal ve kültürel sermaye onun hem yaşam kalitesini arttırır hem topluma kazandırır hem de o toplumda nasıl yaşaması gerektiğine dair temel davranış kalıplarını gösterir.
Bourdieu’nun “habitus” kavramı bir sınıfın kendi kendisini nasıl yeniden ürettiği ve ayrıcalıklarını bir sonraki kuşağa nasıl aktardığı ile ilgili- bir sınıfın kendini yeniden üretmesi kuramıdır(Wallace,Wolf,2018;166). Habitus kavramı aklımıza kültürü getirmektedir. Nesilden nesile aktarım ve sınıfların aktarım sayesinde yeniden üretimlerini anımsatmaktadır. Bourdieu’nun habitus kavramında algı-eylem-şema üçlemesi vardır. Algı bireyin anlamlandırma sürecidir. Yukarıda Bourdieu’nun bahsettiği sermaye sayesinde bunu gerçekleştiririz. Yani kültürümüz sayesinde algılarımız ve hayatı anlamlandırma sürecimiz şekillenmektedir. Örn; birey okula gittiği ilk gün ne kadar kültürel birikimi doğru ve nitelikli, eğitimli bir ailede yetişti ise o kadar az zorlanır ve adapte olma,ortama alışma süreci o kadar kolay olacaktır. Fakat eğitimsiz ve toplumsal kurallardan uzak bir ailenin kültüründe yetişen çocukta o denli zorlanacaktır. Eylem ise bu birikimden yani kültürel birikimden aldığım bilgilerle ben de oluşan algıyla beraber yaptığım eylemlerdir. Zevklerim, tercihlerim ve seçimlerimdir. Burada da görmekteyiz ki birey bunlara da bireyin salt kendi seçimleri yok, içinde yetiştiği ortamın norm ve değerleri yani kültürel norm ve değerler çerçevesinde tercihlerini belirlemiştir. Öyle ki iyi ve kötü kavramlarını da içinde bulunduğumuz kültürün değer ve normlarına göre belirlemekteyiz. Şema ise tüm bu anlatılanlara göre oluşan bendir.
Habitusta kişinin kültürü aracılığıyla algı-eylem ve şema üçlemesini nesilden nesile aktardığını ve yeniden üretimi gerçekleştirdiğini gördük. Toplumsal tabakalaşma açısından baktığımızda eşitsizliğin yeniden üretiminin gerçekleştiğini görmekteyiz. Çünkü eğitimli ve iyi bir kültürde yetişen bireyin toplum içerisinde daha iyi bir yere sahip olduğu, eğitimsiz ve kültürünü tanımayan bir ailede yetişen bireyin toplum içerisinde zorluk çekmesi ve kültürünü değiştirmesinde veya yeniden inşaa etme çabalarında yaşayacağı zorlukları göreceğiz. Bu bireylerin hakim kültüre yabancı olan ve kabul etmemekte direnen alt kültüre mensup ailelerde yetişti ve bir nevi ailelerinin kaderini yaşadıkları barizdir.
Yukarıda bahsettiğimiz gibi hakim kültürü reddeden alt kültüre mensup birey kendini geliştirip iyi bir eğitim ve iyi bir meslekle beraber hakim kültürün de içine girmeye çalıştığı zaman yani habitusunu değiştirmeye yani kültür sosyolojisinde ki tanımıyla kültür değişmesi yapmaya çalıştığında kültürel gecikme yaşamaktadır. Bourdieu’nun değindiği ekonomik sermayesini de değiştirmiş oluyor. İçinde yaşadığı kültürün kültürel sermayesi onun önceki alt kültürüne yetecek sınıf mensubiyetini barındırırken artık değişen habitusuna göre davranışları da değişecektir. Burada ise değişen sosyo kültürel yani bireyin kendi kültürünü kendi eleğinden geçirme sürecinin gerçekleşeceğini göreceğiz. Fakat ekonomik sermayem üst sınıfın ve hakim kültürün sermayesine yetişse dahi kültürel sermayenin burada geciktiğini görmekteyiz. Çünkü kültürel sermaye yavaş bir birikimle gerçekleşmektedir. Zamana ihtiyaç vardır. Habitusunu değiştiren bireyin kültür şoku yaşamaması veya rehavetle kültür emperyalizmine sebep olmaması için değişimi de yavaş gerçekleştirmelidir.
Örneğin; alt kültüre ve hırsızlıkla geçimini sağlayan bir aileye mensup bireyin ailesinin beklediği hırsızlık eylemini ve kültürel aktarımını reddedip kendi sosyo kültürel yapısı içerisinde kültür değişmelerine bağlı olarak eğitimini alması ve öğretmen olmasıyla beraber yukarıda bahsettiğimiz tüm aşamaları yaşayacaktır.
Yararlanılan kaynaklar: Wallece, R.A., Wolf, A. (2018). Çağdaş Sosyoloji Kuramları (Yedinci Baskı). Ankara: Doğu Batı Yayınları. 166.
