Gerekçelendirilmiş Eylem Teorisi
Fishbein ve Aijen’in (1975) ortaya koyduğu modele göre insanlar belirli bir davranışı göstermenin neye mal olacağını ve kişiye getireceği faydayı rasyonel bir şekilde hesaplarlar ve diğerlerinin bu davranışı ne kadar önemli gördüklerini incelikle düşünür. Ötekinin ne dediği de bu konuda önem taşır.
Modelin özelliği bilinçli düşünmeyi odağına almasında yatar. Dört temel bileşenden oluşur.
1-) Davranışa Yönelik Tutum
2-) Öznel Normlar
3-) Davranışa Niyet
4-) Davranışın Kendisi
Davranışa Yönelik Tutum
Kişinin bir davranışı gerçekleştirmenin iyi ya da kötü olacağına dair yargısına denir. İkiye ayrılır;
a-) Davranışsal İnançlar: Davranışın sonuçları ile ilgili barındırılan inançlar toplamı.
b-) Sonucun Tartışılması: Davranışın meydana getireceği tüm sonuçların değerlendirilmesi.
*Her inanç itemi ona denk gelen sonuç değerlendirmesi ile ilişkilendirilir ya da çarpılır ve sonuçlar itemler bağlamında toplanır.
Öznel Normlar
Kişinin bir davranışı gerçekleştirmesi ya da gerçekleştirmemesi noktasında hissetmiş olduğu sosyal baskılara yönelik gösterdiği algılarının toplamı. Bu da ikiye ayrılır;
a-) Normatif İnançlar: Belirli kişiler veya grupların, kişinin o davranışı yapması veya yapmaması gerektiğine dair düşüncelerine yönelik geliştirmiş olduğu inançlar bütünü.
b-) Uyum Motivasyonu: Kişinin bu referans birey veya grupların düşüncelerine karşı göstermiş olduğu uyma eğilimi.
*Her bir normatif inancı itemi ona denk gelen uyum motivasyonu değeriyle ilişkilendirilir ve sonuçlar itemler bağlamında toplanır.
Davranışa Niyet
Belirli bir davranışı ortaya koyma niyetini gösterir. Davranışı yürürlüğe koymaya ne kadar meyilli olduğunuzla ilgilidir. Niyet, davranışa yönelik tutumla öznel normun bir fonksiyonudur.
Davranışın Kendisi
Sosyal davranışların çoğu kişinin kendi kontrolündedir. Dolayısıyla belirli bir davranışı gösterme niyeti o davranışın ortaya koyulup koyulmayacağına yönelik bir tahmin unsuru olabilir. Fakat niyetin, davranışın belirleyicisi olma durumu, ancak niyetin davranışla ana noktalarda örtüşmesiyle gerçekleşebilir.
