Ortaçağın Ünlü Matematik Bilgini Ebu’l Vefa El-Buzcani

İslam âleminde yetişmiş büyük matematik ve astronomi âlimidir. Adı, Muhammed bin Muhammed bin Yahya bin İsmail bin Abbas olan Buzcani, ilim tahsiline amcası Ebu Amr Mugâzili’den matematik, dayısı Ebu Abdullah Muhammed bin Anbese’den geometri dersleri alarak başladı. 19 yaşında zamanın ilim ve kültür merkezi Bağdat’a gitti ve ömrünün sonuna kadar burada ilim ile meşgul oldu.

Matematik başta olmak üzere, ömrünün büyük bir kısmını astronomik gözlemler yapmak, esir telif etmek ve ders vermekle geçirdi. Matematik ve astronomideki hizmetleriyle ilim tarihinde önemli bir yer tutan Ebu’l Vefâ, trinogonometriye (müsellesât), tanjant (zıl), kotenjant (zıll- üttemâm), sekant (kati’) ve kosekantı (tâti’ ut- temâm) kazandırdı. Bugün bile trigonometride grafiklerin tanımında aynen kullanılan, trigonometrinin altı temel eğrisi (grafiği) arasındaki trigonometrik hesapları tespit etti. Zamânına kadar hiçbir matematikçinin yapamadığı hassalıkta trigonometrik çizelgeler hazırladı. Üçgenler üzerine ilk ciddi çalışmayı yaptı. Bu konudaki keşifleri, tanımları, kavramları ve çizelgeleri kendisinden yüzyıllarca sonra gelen büyük matematik bilginlerinin fikir yapılarında etkili oldu. Trigonometrinin yanında cebir ilmi üzerinde de, derinlemesine çalışmalarda bulunan Ebu’l Vefâ, o zamâna kadar bilinmeyen dördüncü dereceden denklemlerin çözümünü de gerçekleştirdi.

Sekant’ın kaşifi olarak genellikle Kopernik bilinirse de, ünlü bilim tarihçilerinden Morite Candon ve Carra da Vaux’un araştırmaları sonucunda bu buluşun Ebu’l Vefâ ‘ya ait olduğu ispat edilmiştir. Ebu’l Vefâ, Tycho Brahe’den asırlar önce ayın değişimini incelemiş ve getirdiği esaslar asırlarca kullanılmıştır. Bu sebeple ayın bazı bölgelerine onun ismi verilmiştir.

Kaynak:

(Müslüman Bilim Adamları, c.1, s.220-224)

Mevlâna Takvimi