Sözsüz İletişimde Gözlerin İşlevleri
İnsanlar, başkalarıyla kurdukları iletişimlerde gözlerini görmenin de ötesinde kullanabilirler. Göz süzme, bir anlık bakış, göz göze bakışma, gözlerini yere indirme gibi şekillerle ilişkiye isteyerek ya da farkında olmadan anlam katarlar. Gözler, tıpkı el hareketleri ya da mimikler gibi sözsüz iletişimin pek çok türünde olduğu gibi amaca, diğer kişiyle olan ilişkinin seviye ve içeriğine, duygulara, beklentilere, güç ilişkisine ve ortama göre farklı anlamlar taşıyabilir. Göz göze bakışma, bir yakınlık ifade edebileceği gibi düşmanlık anlamına da gelebilir.
Sözsüz iletişimde, gözlerin işlevlerini aşağıda belirtilen alanlarda değerlendirmek mümkündür:
1) Dikkat İşlevi (ilgi, dikkat ve uyanıklık, tahrik derecesi ifade eder)
2) İkna Edici İşlev (tutum değişimi ve ikna sürecini etkiler)
3) İçtenlik ve Samimiyet İşlevi (yakın ilişkilerin başlamasına, tanımının konulmasına ve devamına destek olur)
4) Düzenleyici İşlev (etkileşimi düzenlemeye yardımcı olur)
5) Etkileme İşlevi (duyguların iletimini sağlar)
6) Güç İşlevi (güç ve statü ilişkilerini tanımlar)
7) İzlenim Yönetimi İşlevi (izlenim yönetiminde merkezi bir rol üstlenir)
Sözsüz iletişim sırasında gözleri kontrol altına almak ve yönlendirmek, yüz ifadelerini yönlendirmekten daha zordur ve insanlar birçoğunu fark etmeden kendiliğinden yapar. Cinsiyet farklılıkları, kültür ve bağlam da iletişim sürecinde göz hareketlerine etki eder. Göz hareketlerinin türlerini şöyle sıralamak mümkündür:
1) Göz teması
2) Kaşları kaldırmak
3) Zemine yukarı bakmak
4) Gözleri kaçırmak
5) Döndürülen gözler
6) Kapalı gözler
Gözlerin İşlevleri
Gözlerin en temel fonksiyonu, diğer insanlarla iletişim kurmaktır. Gözler bir ilişkinin başlatıcısı olarak önemlidir. Gözlerin iletişim sırasındaki bir diğer önemi ise karşı taraftan geri bildirim almaktır. Bunlardan sonra ise iletişim kanallarını kontrol etmek ve duygu sergilemek işlevleri yer alır. Gözlerin bir diğer önemli işlevi ise dikkat dağılmasını önlemektir.
Göz Teması: Kurulacak olan iletişimin tipini belirler; iletişimin nasıl ve ne yönde gelişeceğini gösterir. Göz teması sıklığı, iletişimde istekliliği belirtir. Bir ilgi kurmak ya da onaylanmak istendiğinde göz teması artış gösterir. İlişkiler ilerlediğinde temas beklentisi de artmaktadır. Herhangi bir kadın, kendisine bakan bir erkeği gördüğünde gözlerini ondan kaçırarak esasen ilişki olasılığını en aza indirgemek ister. Öte yandan mahremiyet ve göz teması arasında da bir ilişki söz konusudur. Fazla göz teması, yakınlığı ve mahremiyet ihlali anlamına gelir. İleri seviye sosyoekonomik düzeydeki çiftler daha fazla göz teması kurar. En nihayetinde göz teması, ilişki kurmak ve geri bildirim için önem taşır.
İletişim Kanallarının Kontrolü: İletişimde sıra almak konusunda göz teması oldukça önemli bir noktadır. Gözler ile konuşma sırasını tayin etmek, bu davranış biçimini oluşturur. Şayet konuşmacı bir göz teması ile sıra alma isteğini hissederse kendi konuşmasını sürdürmek için karşısındaki ile göz temasını keser. Bir iletişim ortamında toplam süre üçe bölündüğünde söz almak isteyen kişinin göz teması ölçülmüş, ilk bölümde %61 olan göz teması, son bölümde %81’e çıkmıştır.
İktidar Sergileme: Herhangi bir kişi, doğrudan size baktığında nasıl hissedersiniz? Elbette çoğu insan gibi siz de rahatsız olursunuz. Kesintisiz bakış, üstünlük ifade eder. Ayrıca bir tepki beklentisini veya yardım ihtiyacını da ifade eder.
Bakış Kaçırmak: Bir tür uyum sağlamadır. Yukarıda da belirttiğimiz gibi bir iktidar (güç) sergileme halinde ya da söz sırasını vermek istemediğinde, iletişimi kesmek istediğinde ve benzeri durumlarda insanlar bakışlarını kaçırırlar.
Duyguları Sergilemek: Gözler duyguları sergilemekte çok yetkindirler. Gözler kalbin aynasıdır sözü de buradan gelir. Göz çevresindeki kaslar gerçek bir gülmede kasılır, yalancı bir gülmede göz çevresindeki kaslar kasılmamaktadır.
Dikkat Dağılımını Azaltmak: İnsanlarla göz teması kurmak onlardaki dikkat dağılmasını en aza indirgeyecektir.
