Talep Kanunu Nedir?
Talep kanunu veya arz talep kanunu. İktisat biliminin en değerli ve en temel konularından biri olan talep kanunu, ürün fiyatı ve ürüne olan talep arasındaki ilişkiliyi/korelasyonu ele alan bir yaklaşımdır. Bu yaklaşıma göre ürün fiyatı ile talep arasında negatif bir bağlantı vardır. Ürünün fiyatı arttıkça talebin de düşey bir hareket izlediği saptanır. Bu, talep kanununun klasikleşen aşağıdaki grafiği ile şöyle ifade edilmektedir.
İnelastik Talep ve Elastik Talep
Talep kanununun, iki farklı versiyonu vardır. İnelastik talep ve elastik talep.
İnelastik Talep
Bir ürünün fiyatında artışa giden bir firmanın söz konusu ürününe olan talebin azalmaması, çok az azalması veya artış göstermesine denilmektedir. Örneğin Starbucks, filtre kahvenin fiyattını 6 TL’den 8 TL’ye çıkardığında filtre kahveye olan talepte bir azalma meydana gelmiyorsa bu inelastik taleptir yani “değişken” olmayandır. Çünkü talepte herhangi bir azalma meydana gelmemiştir.
Elastik Talep
Bir ürünün fiyatının artması halinde talebinde azalma meydana geliyorsa bu elastik talep olarak tanımlanır. Elastik talepte müşterilerin, artışa bir tepkisi söz konusudur. Örneğin Starbucks, filtre kahve fiyatını 6 TL’den 8 TL’ye çıkarıyorsa ve filtre kahveye olan talepte bir azalma meydana geliyorsa bu elastik bir taleptir. Müşteriler, “rasyonel” davranarak fiyat artışına tepki göstermiştir.
Talep Kanununun İstisnaları
Talep kanunun iki istisnası bulunur. Bu istisnaların genel tanımını ise “normal şartlarda fiyatın artması halinde talebin azalması gerekirken tam tersi talebinde artış gözlenmesi” şeklinde yapmak mümkündür. Çünkü talep kanununda “rasyonellik” ön plandadır. Talep kanununun iki istisnası bulunmaktadır. Bunlar Giffen Paradoksu ve Veblen Etkisi’dir.
Veblen Etkisi
Müşterilerin veya insanların alışveriş veya tüketimlerinde rasyonel davranmayarak özellikle lüks tüketim maddelerine eğilim göstermeleridir. Keynes’in “Snob Etkisi” olarak iktisat bilimine kazandırdığı etkiyle aynı anlamlara sahip olan Veblen Etkisi, müşterilerin kendi ekonomileri ve bütçeleri aleyhine davranarak, daha doğrusu özentilik yaparak, fiyatı yüksek ürünleri/fiyatı yükselen ürünleri tercih etmeleridir. Normal şartlarda fiyatı yüksek olan veya fiyatı yükselen ürünlerin talebinde azalma meydana gelir.
(Detaylı bilgi için Veblen Etkisi Nedir? Veblen Ürünleri Nelerdir? başlıklı yazıyı okuyabilirsiniz)
Giffen Paradoksu
Veblen Etkisi ile birlikte talep kanununun iki istisnasından biri olan Giffen Paradoksu, fiyatı yükselen bir ürüne talebin de artması anlamlarına gelir. Fakat Giffen Paradoksu, Veblen Etkisi’nden farklı olarak daha çok düşük mallarda geçerli olan bir kuraldır.
(Detaylı bilgi için Düşük Mal Nedir? Özellikleri Nelerdir? başlıklı yazıyı okuyabilirsiniz)
Giffen Paradoksu Nedir? Giffen Mal Neye Denir? Özellikleri Nelerdir?
Tarihteki en önemli örneği, 1847 yılında İrlanda’da yaşanan ”Büyük Patates Kıtlığı” olmuştur. Fakirleşen ve topraklarında patatesten başka herhangi bir şey yetişmeyen İrlandalılar, patatese gelen fiyat artışına, yiyecekleri başka bir ürün olmamasından dolayı olduğundan daha fazla talep göstermişlerdir. Zira ellerine para geçince kıyma, et alma gibi şansları olan İrlandalılar, gelen zamlarla onları almaktan vazgeçp düşük mal olan ve aslında ”tek mal” olan patatese talep göstermişlerdir.
Hem Veblen Etkisi, hem Snob Etkisi hem de Talep Kanunu, Davranışsal İktisadın önemli terimleri arasında yer almaktadır.
(Detaylı bilgi için Davranışsal İktisat Nedir? başlıklı yazıyı okuyabilirsiniz)
Talep kanununun, kısaca tanımı bu şekildedir. Talep kanunu, davranışsal iktisadın temel ilkelerinden biridir ve müşteri eğilimleri bu konuda önem taşımaktadır.
