Doğal Göller Nedir? Kaça Ayrılır? Özellikleri Nelerdir?

Yeryüzünde iç ve dış kuvvetlerin etkisi sonucu meydana gelen çukurluklarda ya da kapalı vadilerde biriken su kütlesine “doğal göl” ismi verilmektedir. Doğal Göller, toplamda beşe ayrılırlar:

1-) Tektonik Göller
2-) Karstik Göller
3-) Buzul Göller
4-) Set Gölleri
5-) Volkanik Göller

Tamamen doğal yollarla meydana gelen bu göllere bir de “karma yapılı göller” eklenebilir. Karma yapılı göller, bu sayılan göl tiplerinin birkaçını içinde barındırabilir.

Tektonik Göller Nedir?

Dağ oluşum hareketleri esnasında (orojenez) kırılarak çöken çanakların sularla dolmasıyla meydana gelen göllerdir. Dünyanın en büyük göllerinin oluşumu tektoniktir. Dünyada ve ülkemizde tektonik göllerin ismi ise şöyle:

Dünyada

• Asya kıtasındaki Hazar, Baykal, Aral ve Balkaş Gölleri,
• Afrika kıtasının doğusunda yer alan Viktorya, Rudolf ve Tanganika Gölleri ile
• Kuzey Amerika kıtasının ABD ile Kanada arasındaki büyük göllerin tamamına yakını tektonik göllerdir.

Türkiye’de de göllerin önemli bir kısmı, tektonik göllerden oluşmaktadır. Bu Göller kısaca şunlardır:

• Marmara Bölgesinde yer alan Ulubat, Kuş ve İznik Gölleri,
• Akdeniz bölgesinde bulunan Burdur ve Acıgöl,
• İç Anadolu Bölgesindeki Eber, Akşehir, Tuzla, Seyfe, Ilgın ve Tuz Gölü ile
• Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan Hazar ve Aktaş Gölü Türkiye’de yer alan önemli tektonik göllerdir.

Karstik Göller

Çoğunlukla karstlaşma sonucunda meydana gelen Karstik Göller, obruk ve polye gibi erime çukurlarında suların birikmesi sonucu meydana gelmişlerdir. Karstik Göller, gerek alan gerekse derinlik bakımından çoğunlukla küçük göllerdir. Zaman zaman yaşanan kuraklık evrelerinde söz konusu bu göller, kuruyabilmektedir.

Karstik Göllerin tipik özelliklerinden biri de yağışlı dönemlerde göl seviyesinin yükselmesidir. Yine aynı şekilde kurak dönemlerde göl seviyesi iyice azalır. Hatta bazı karstik göller, bu zamanlarda bataklık haline gelir ve kururlar. Karstik Göller daha çok Akdeniz ve İç Anadolu bölgesinde yaygınlık kazanmıştır. Bu Göller kısaca şunlardır:

• Göller yöresinde bulunan Suğla ve Salda Gölleri,
• Batı Toroslardaki Kestel, Karagöl, Elmalı, Avlan ve Söğüt Gölleri,
• Obruk platosunda bulunan Kızören, Çıralı, Meyil ve Timraş obruk gölleri,
• Sivas yöresinde bulunan Hafik, Lata, Ulaş, Tödürge ve Demiryurt

Buzul Gölleri

Buzul aşındırması sonucunda meydana gelen çanaklarda (sirklerde), suların birikmesiyle oluşan göllere buzul gölleri ismi verilmektedir. İskandinav ülkelerinde ve Kanada’nın yüksek dağlı alanlarında buzul göllerine rastlanılmaktadır.

Türkiye’de buzul gölleri, Dördüncü Zamanda buzullarla biçimlendirilmiş yüksek dağlar üzerinde görülür. Ülkemizde aşağıdaki şu dağların yüksek kesimlerinin üzerinde irili ufaklı birçok sirk gölleri vardır:

• Buzul
• İkiyaka
• Ağrı
• Süphan
• Kaçkar
• Giresun
• Bingöl
• Mercan
• Uludağ
• Erciyes
• Aladağlar
• Bolkar

Set Gölleri

Set göllerini diğer göl çeşitlerinden ayıran en temel özellik, çöküntü çukurlarının, vadilerin veya koyların önlerinin bir setle (engelle) kapanmasıdır. Set gölleri; heyelan set gölleri, kıyı set gölleri, alüvyal set gölleri, kıyı set gölü, moren set gölü ve volkanik set gölü olmak üzere 5’e ayrılır.

Heyelan Set Gölü

Daha çok Karadeniz Bölgesi’nde yaygın olan bu göl çeşidi, heyelanlar sonucunda yamaçlardan gelen kütlelerin vadilerin önlerini kapatmasıyla oluşan göllerdir. Başlıca heyelan set göllerinin ismi şöyledir;

• Tortum Gölü (Erzurum)
• Borabay Gölü(Amasya)
• Abant ve Yedigöller (Bolu)
• Sera ve Uzungöl (Trabzon)
• Zinav Gölü (Tokat)
• Sülüklügöl (Sakarya)

Alüvyal Set Gölü

Nehir veya akarsuların yan kollarının taşıdıkları alüvyonlarla ana akarsuyun önünü kapatmasıyla oluşan göl çeşidine “alüvyal set gölü” adı verilir. Başlıca Alüvyal Göller:

• Marmara Gölü (Manisa)
• Akgöl (Sakarya)
• Mogan ve Eymir Gölü (Ankara)

Körfez’lerin önlerinin alüvyonlarla kapanması sonucu oluşan Göller ise şöyledir:

• Çamiçi Gölü (Aydın)
• Köyceğiz Gölü (Muğla-Fethiye Körfezi)

Kıyı Set Gölü

Lagün adı da verilen bu göl çeşidi, deniz akıntılarının meydana getirdiği kıyı kordonlarının koyların önlerini kapatmasıyla oluşur. Bu tip göllere örnek olarak;

• İstanbul’da bulunan Büyükçekmece ve Küçükçekmece Gölleri,
• Durusu Gölü, verilebilir.

Kıyı set gölleri, delta oluşumu esnasında kıyı oklarının gerisinde de meydana gelebilmektedir. Bu tip kıyı set göllerine örnek olarak;

• Çukurova bölgesinde bulunan Akyatan ve Akyayan Gölleri,
• Göksü Deltasında bulunan Akgöl
• Kızılırmak Deltasında bulunan Balık ve Karaboğaz Gölleri ile
• Yeşilırmak Deltasında bulunan Simenlik ve Dumanlı Gölleri verilebilir.

Moren Set Gölü

Buzullardan akan suların önlerinin moren setleriyle kapanması sonucu meydana gelen set göllerine “moren set gölü” ismi verilmektedir.

Volkanik Set Gölü

Volkanlardan püsküren lavların bir çukur veya vadinin önünü kapatması sonucu meydana gelen göllere “volkanik set gölü” ismi verilmektedir. Ülkemizde başlıca volkanik set gölleri şöyledir;

• Nemrut Dağından çıkan lavların tektonik bir çukuru kapatması ile oluşan Van Gölü, (ülkemizin en büyük gölü)
• Yine Doğu Anadolu bölgesinde yer alan Erçek, Nazik, Balık, Çıldır ve Haçlı Gölü,

Kaynak: https://www.tozlumikrofon.com/set-golleri-nedir-kaca-ayrilir/