Hükümet Sistemleri Nelerdir?

Devlet, toplumsal yaşamın düzenlenmesi ya da korunması kapsamında üç temel güç (erk) ile çalışır. Bu erkler; yasama erki, yürütme erki ve yargı erkidir. Hükümet sistemleri farklarını bu üç erkten alır. Hükümet sistemleri nelerdir?

• Yasama Erki: Kuralları koyan güçtür.
• Yürütme Erki: Kurallar uyarınca yöneten güçtür.
• Yargı Erki: Uyuşmazlıkları çözen erktir.

Hükümet sistemleri, temelde ikiye ayrılır. Bunlar kuvvetler birliği ve kuvvetlerin ayrılığı başlığı altında iki farklı kategoriye ayrılır:

Kuvvetlerin Birliği

• Mutlak Monarşi
• Diktatörlük
• Meclis Hükümeti Sistemi

Kuvvetlerin Ayrılığı

• Parlamenter Sistem 
• Başkanlık Sistemi
• Yarı Başkanlık Sistemi

---

Kuvvetlerin Birliği Sistemi Nedir?

Yasama, yürütme ve yargı gibi güçlerin tek bir organda birleştiği hükümet çeşididir. Kuvvetler birliği sisteminde söz konusu kuvvetler ya yasamada ya da yürütmede birleşirler.

Mutlak Monarşi

Monark haricinde hükümeti idare yetkisinin bir başka kurum ya da organda olmadığı, devletin tüm yetki ve sorumluluklarının monarkın elinde olduğu monarşi çeşididir. (Diğeri meşruti monarşi) İktidarın sahibi olan güç, yasaları belirler ve uygular ve hatta uyuşmazlıkları çözer. Hükümdar çeşitli yetkilerini başka birilerine devredebilir fakat görevlilerin bağımsızlığı söz konusu değildir.

Diktatörlük

Yasama, yürütme ve yargının tek bir kişi, grup ya da zümrede toplandığı yönetim biçimidir.

Meclis Hükümeti Sistemi

Yasama ve yürütme yetkilerinin ”yasama erkinde” toplandığı hükümet sistemidir. Belli başlı özellikleri şunlardır:

• Yasama ve yürütme gücü Meclisin elindedir. 
• Bu hükümet modeli tek meclise sahiptir.
• Yürütme için ayrı bir ”erk”e gerek duyulmaz.
• Meclis, gerektiğinde kendi kendini toplantıya çağırabilir.
• Bakanlar, meclis üyeleri arasından tek tek seçilirler ve yine meclis tarafından görevlerinden alınırlar. 
• Meclis, ancak kendi kendini kapatabilir.
• Ortak sorumluluk olgusu söz konusu değildir. Başbakanlık makamı yoktur. 
• Meclis, ara vermeden çalışır.
• Başbakanlık gibi devlet başkanlığı makamı da yoktur. Devlet başkanlığı görevini, yine meclis tarafından seçilen meclis başkanı üstlenir. 
• 1921 Anayasası, Meclis Hükümeti Sistemi’ne örnektir.
• Bakanlar Kurulu’nun meclisten ayrı bir varlığı yoktur. 
• Meclis Hükümeti Sistemi’nde Bakanlar Kurulu’nun tek görevi, meclisin vermiş olduğu kararları uygulamaktır.
• Bakanlar Kurulu’nu, Meclis’e karşı bireysel anlamda sorumludur. 

---

Kuvvetler Ayrılığı Sistemi Nedir?

Kuvvetler ayrılığı teorisi yasama, yürütme ve yargı erklerinin tek bir elde toplanması yerine birbirinden tamamen farklı ve bağımsız organlara verilmesini öngören bir hükümet modelidir. Kuvvetler ayrılığı sisteminde temel amaç, iktidarın gücünü ve otoristesini kısıtlamak ve vatandaşların hür seçim ve teşebbüslerine olanak sağlamaktır.

Parlamenter Sistem

Kuvvetler ayrılığı teorisinin yumuşak bir şekilde uygulandığı; yasama ve yürütme kuvvetlerinin tamamen birbirinden bağımsız olmayıp etkileşim içinde olduğu, yürütme erkinin ise yasama organının içinden çıktığı hükümet modelidir. Belli başlı olarak özellikleri şunlardır:

• Yürütme organı iki başlıdır. 
• Bu hükümet modelinde yürütme erki, doğrudan doğruya halk tarafından seçilmez.
• Hükümet sisteminin devlet başkanı kanadı, yasama karşısında sorumsuzken diğer kanat olan kabine, meclise karşı sorumludur. 
• Yürütme organı, yasamayı feshedebilir.
• Aynı kişi hem yasamada hem yürütmede yer alabilir.
• Bakanlar Kurulu, yasama çalışmalarına katılır.
• Sistemde İcra Heyeti’ne (Bakanlar Kurulu’na) kolektif sorumluluk, kolejyanlık, homojenlik, dayanışma ve gizlilik ilkeleri hakimdir:

a. Kolektif Sorumluluk: Hükümetin genel siyaseti ile Bakanlar Kurulu’nun kolektif bir sorumluluk paylaşımı içinde olması.

b. Kolejyanlık: Kurul üyelerinin görüştükleri konular üzerindeki oybirliğinin sağlanmasıdır. (Muhalefetsiz Bakanlar Kurulu)

c. Homojenlik: Kurul üyeleri, ortak bir siyasal çizgiuye sahiptir.

d. Dayanışma: Bakanlar Kurulu’nun aldığı kararların sorumluluğunu bütün bakanlar yüklenir.

e. Gizlilik: Bakanlar Kurulu görüşmeleri gizlidir.

Rasyonelleştirilmiş Parlamenterizm Nedir?

Parlamenter sisteme işlerlik ve kazandırmak, aynı zamanda gereksiz tıkanma ve krizkleri engelleme amacını güden iyileştirmelere, rasyonelleştirilmiş parlamentarizm adı verilmektedir. Parlamenter sistemle yönetilen ülkelerdeki hükümetlere süreklilik (istikrar) ve güç kazandırmak nedeniyle bazı usuller öngörülmüştür.

Başkanlık Sistemi 

Yasama ve yürütme güçlerinin birbirinden radikal bir şekilde ayrıldığı hükümet modelidir. Temel özellikleri ise belli başlı şunlardır:

Asli Özellikleri

• Yürütme organı tek kişiliktir. 
• Başkan halk tarafından seçilir. 
• Başkan yasamanın güvenine dayanmaz. 

Diğer Özellikleri

• Başkan yasama organını feshedemez.
• Aynı kişi hem yürütmede hem yasamada görev alamaz.
• Yasama ve yürütme için ayrı ayrı seçimler yapılır.
• Başkan yasama organının çalışmasına katılamaz. 

Başkanlık sistemlerindeki bu sert ayrılığa rağmen yasama ve yürütme kuvvetleri arasında çeşitli etkileşim araçları yok değildir. Örneğin bazı atamalarda, milletlerarası anlaşmaların onaylanmasında, bütçenin kabulünde, başkan ile yasama arasında bir uzlaşı beklenir.

Yarı Başkanlık Sistemi

Devlet başkanlarının halk tarafından seçildiği ve önemli siyasal yetkilerle donatıldığı parlamenter rejime denir. Belli başlı özellikleri şunlardır:

• Yürütme organı iki başlıdır. (Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu)
• Başkan doğrudan halk oyuyla seçilir ve önemli siyasal yetkilere sahiptir. 
• Başbakan ve Bakanlar Kurulu, yasama erkine karşı sorumludur.