Kabile/Aşiret Nedir? İbni Haldun
“Aynı soya mensup aileler topluluğu, boy, aşiret’’ anlamına gelen, Arapça ‘kabl’ (önüne-karşısına almak) sözcüğünden türemiş olan kabile, birbirlerine kan bağıyla bağlı hiyerarşik yapılardır.
Belirli bir soy birleşimine dayanan ve sosyal, siyasal ve ekonomik birliğin yanı sıra nesiller boyu aktarılan, aktarılan bu kültür bilincinin insanları bir arada tuttuğu kabileler kendi içinde farklılıklar oluşturabilir. Dil (çoğu zaman lehçe), din ve töre çeşitliliğine göre farklı yorumlanan kabileler, bunun gibi bazı noktalarda ayrışırlar.[1] Bu noktada asabiyet kavramı da oldukça önemlidir. Asabiyet kabileleri bir arada tutan önemli bir kavram olup, a.s.b kökünden türemiştir. Baba tarafından oluşan kan bağının meydana getirdiği akrabaları temsil eden asabiyet, birbirine saran kuşatan manası taşıması nedeniyle asabe anlamını taşımıştır. Böylelikle kabile, aşiret bağının meydana gelmesiyle oluşan asabiyet duygusu ve durumu kişilerin bir arada bulunması ve dış tehlikelere karşı birbiri koruması anlamına da gelmektedir.[2] İbni Haldun’a göre siyasetin, mülkiyetin ve hukukun temelini bu asabiyet duygusu oluşturmaktadır. Hısım ve nesep ise asabiyetin bir parçasıdır. Yine İbni Haldun’a göre toplumsal dayanışma duygusu ve ortak şuurla hareket etme gibi birçok birlikteliğin en yüksek seviyede olduğu yapı birimi aşiret/ kabile olmuştur.[3]
Himaye, savunma, talep etme ve ortak taleplerin ve sosyal faaliyetlerin karşılık bulduğu bir yapılanma ve kimliğe dayalı bir toplumsal örgütlenme olmalarının yanı sıra faydacı/yararcı birlikteliğin dayanışması olarak da adlandırılabilir. Kabilelerde ne kadar kan bağı önemli olsa da bu toprağa olan bağlılığı önüne geçmemiştir. Hukuklar ve gönüllü anlaşmalar söz konusu olduğundan bu aşiret/ kabile içi düzenin sağlanmasında başat rol oynaktadır. Bireyler, karşılıklı güven, dayanışma ile ‘bizlik bilinci’ de yakalamışlar ve – yönetimsel ve toplumsal yapıları ne olursa olsun- aşiretler yönetsel, ekonomik, adli politik açıdan Ortadoğu’da güç merkezi olmayı sürdürmüşlerdir. Daha da ileri gidilecek olursa aşiretler/kabileler bazı devletlerin inşa ve pekişme evrelerinde son derece etkili rol oynamış, devletin örgütsel oluşumunun özünü oluşturmuşlardır.
[1] Casim Avcı, Recep Şentürk, ‘Kabile’ TDV İslam Ansiklopedisi, ( https://islamansiklopedisi.org.tr/kabile ) (Erişim Tarihi: 13.03.2022)
[2] Âdem Apak, ‘’Kabile Asabiyetinin Mahiyeti Üzerine Değerlendirmeler’’ İslam Tarihi Araştırmaları Dergisi,
2017, s.76
