Siyasetnameye Göre Hükümdarların Yapması Gerekenler
Siyasetname, Selçuklu veziri Nizam-ül Mülk’ün devlet yönetimi ve idaresi üzerine yazdığı, içeriğinde devletin yönetim şeklinin nasıl olması gerektiği, devleti yönetenlerde olması gereken özelliklerin neler olduğu, hükümdarın yetki ve sorumluluklarının ne olduğuna dair çeşitli bilgilerin yer aldığı oldukça geniş bir literatür niteliği taşımaktadır.
Melikşah’ın ve iki Selçuklu sultanının da veziri olan Nizam-ül Mülk’ün yazmış olduğu “Siyasetname”, içerik bakımından Niccolo Machiavelli’nin ‘Prens’ kitabına benzemektedir. Yalnız, Niccolo Machiavelli’nin Prens kitabı, kendisiyle özdeşleşen “Makyevelizm” ideolojisinin ortaya çıkışına zemin hazırlamış bir kitaptır ve daha çok hükümdarın iktidarını koruması için gerekenlerin yer aldığı bir yapıttır. Ancak Nizam-ül Mülk’ün Siyasetname adlı eseri ise “tavsiye” niteliği taşımaktadır. Siyasetnameye göre hükümdarların yapması gerekenler şöyledir;
1) Şehir ve kaleler inşa etmek,
2) Köprü ve yollar yapmak,
3) Sulama tesisleri yapmak.
Nizam-ül Mülk, hükümdarların yapması gerekenleri sıralarken “sosyal devlet” ilkesini göz önünde bulundurmuştur. Zira sosyal devlet anlayışının tezahürü olan bu maddeler, bir hükümdarın iktidarını koruması için son derece yetersizdir.
Daha kapsamlı ve hacimli olarak ele alınan bu konuyu Machiavelli, Prens kitabında farklı boyutlarıyla ele almıştır. Prens kitabı, bu yönüyle çok daha realist ve mutlak güce dayanan bir kitaptır. Makyavelizm düşüncesinin de ortaya çıkışı bu kitapla olmuştur.
Türk-İslam Devletleri’nde hükümdarda aranan özellikler ise kısaca şöyledir:
1) Kahraman
2) Cesur
3) Akıllı ve bilge
4) Adil
5) Fetheden
6) Onurunu koruyan
7) Eşit davranan
8) Derleyen
Bu özellikleri göz önüne aldığımızda hükümdardan beklenen “ilahi” bir yönetimdir. Eşit ve adil olmak, derleyip toplamak ve cesur olup bilge bir kişilik olmak hükümdarlar için halk tarafından olumlu ve de üst bir otorite/kurum şeklinde algılanmıştır. Zira başarısız ve basiretsiz olan hükümdarların hükümranlığı kısa sürmüştür.
