SOSYAL HİZMET YÖNTEM VE TEKNİKLERİ
Sosyal çalışma geçmişten günümüze kadar önemli bir alan olmuştur. Sosyal çalışma bünyesinde bir dizi yöntem ve teknikleri içermektedir. Bu yöntem ve tekniklerin anlaşılabilir olması için ilk olarak sosyal hizmet ve yöntem kavramlarının tanımlanması gerekmektedir. Bu araştırmanın birinci kısmında sosyal hizmet, yöntem ve teknik kavramlarının tanımları verilecektir. İkinci kısımda ise sosyal hizmette kullanılan yöntemlere ve bu yöntemlerde kullanılan tekniklere yer verilecektir.
- TANIMLAMALAR
1.1. Sosyal Hizmet
Sosyal hizmet, insan hakları ve sosyal adalet ilkelerini temel alan; sosyal değişimi destekleyen, insanların iyilik durumunun geliştirilmesi için insan ilişkilerinde sorun çözmeyi, güçlendirmeyi ve özgürleştirmeyi amaçlayan ve bunun için insan davranışına ve sosyal sistemlere ilişkin teorilerden yararlanarak insanların çevreleri ile etkileşim noktalarına müdahale eden bir meslektir(IASSW ve IFSW, 2001). Uygulamalı bir meslek ve bilim olan sosyal hizmet, müracaatçıların ya da danışanların sorunlarına çözüm bulmak amacıyla farklı yöntem ve teknikler kullanmayı gerektirmektedir. Sosyal hizmet uygulamalarında bireyle, grupla ve toplumla çalışma yöntem olarak kullanılmaktadır.
1.2. Sosyal Hizmette Yöntem
TDK’nın tanımına göre yöntem, bir amaca erişmek için izlenen, tutulan yol, usul, sistem, prosedür, politikadır. Sosyal hizmet, yöntemini; kendi bağlamına özgü yerel ve bölgesel bilgiyi de içeren araştırmalardan ve uygulama değerlendirmelerinden sağlanan kanıta dayalı sistematik bir bilgi tabanına dayandırmaktadır(Duyan, 2014).
Sosyal çalışmaya göre sosyal hizmetin yöntemleri 3 başlıkta ele alınmaktadır. Bu yöntemler mikro(birey ve aile), mezzo(grup) ve makro(örgüt ve toplum) sosyal hizmet uygulamalarıdır.
1.3. Sosyal Hizmette Teknik
TDK’ya göre teknik; bir sanat, bir bilim, bir meslek dalında kullanılan yöntemlerin hepsidir. Sosyal çalışmalarda kullanılan yöntemlerin uygulanmasında birçok teknikten yararlanılmaktadır. - SOSYAL HİZMET YÖNTEMLERİ
Sosyal hizmet uygulamalarının önemli anahtarlarından biri çok düzeyli olmasıdır. Sosyal çalışma bireyden topluma her düzeyde uygulamaları kapsamaktadır. Bu çok düzeyli uygulama sosyal hizmetin çeşitli yöntemler kullanmasını gerektirmektedir(Duyan ve diğerleri, 2008). Örneğin; bir sosyal çalışmacı bireyle yaptığı müdahalelerde bir yöntem kullanırken toplumda sosyal aksiyon oluşturmak için bir başka yöntemi kullanması beklenir. Sosyal hizmet uygulamalarında kullanılan yöntemler 3 düzeyde ele alınmaktadır. Bu düzeylerin her biri bir yöntemi belirtmektedir. Modern sosyal hizmet temelde bireylerle sosyal hizmet, gruplarla sosyal hizmet ve toplumla sosyal hizmet olmak üzere üç yardım yöntemini kullanır(Duyan, 2014).
Tablo 1: Sosyal hizmet uygulamalarında müdahale düzeyleri ve yöntemleri
Yöntem Müdahale Düzeyi Müracaatçı Sistemi
Bireyle Çalışma Yöntemi(Sosyal Kişisel Çalışma) Mikro Düzey Uygulamalar Birey Ve Aile
Grupla Çalışma Yöntemi(Sosyal Grup Çalışması ) Mezzo Düzey Uygulamalar Gruplar
Toplumla Çalışma Yöntemi(Toplum Organizasyonu ve Sosyal Hizmet Yönetimi) Makro Düzey Uygulamalar Örgüt Ve Toplum
2.1. Bireyle Çalışma Yöntemi
Bireylerle sosyal hizmet uygulaması sosyal kişisel çalışma, vaka çalışması olarak tanımlanmakta, aynı anlamı ifade etmekte ve zaman zaman birbirinin yerine kullanılmaktadır(Duyan, 2014). Sosyal kişisel çalışma yöntemi sosyal hizmet uygulamalarının temelini oluşturmaktadır. Tarihsel süreçte sosyal hizmet uygulamaları incelendiği takdirde sosyal kişisel çalışma yönteminin ilk olarak kullanıldığı görülmektedir. Sosyal kişisel çalışma yönteminin birçok tanımı bulunmaktadır. Sosyal Hizmet Eğitimi Konseyi’nin tanımına göre:
Sosyal kişisel çalışma, bireyin rolünü rolünü daha iyi yerine getirilmesi amacıyla bireyin psikososyal yönünü geliştirmek, iyileştirmek, idame ettirmek ya da işlevselliğini arttırmak için uygulanan bir sosyal hizmet yöntemidir(Smith ve Zeitz, 1970).
Bireyle Çalışma Yönteminde Kullanılan Teknikler
Bireyle çalışma yöntemi diğer yöntemler gibi yardım etme, problem çözümleme, ilişki kurma ve iletişim tekniklerini kullanmaktadır. Bireyle çalışma yönteminde sosyal çalışmacı mülakat tekniğini kullanarak bilgi almaya çalışır. Bu bilgiye sosyal özgeçmiş adı verilir(Kut, 1988). Mülakat tekniği empati, içten olma, kabul edici olma, kabul edici olma gibi teknikleri içermektedir. Bireyle çalışma yönteminde sıklıkla kullanılan yöntemlerden biri sosyalleştirme teknikleridir. Sosyal çalışmacı bu teknikle birey ve ailelerin sosyal işlevselliğini arttırmayı amaçlamaktadır.
2.2. Grupla Çalışma Yöntemi
Grupla sosyal hizmet, kişiler arası ilişkilerin güçlendirilmesini hedefleyen profesyonel bir yardım etme sürecidir. Bireyle çalışmada müracaatçı sosyal çalışmacı etkileşimi şeklinde ikili bir ilişki olmasına rağmen, grupla çalışmada grup lideri ve üyeler arasında çoklu bir ilişki örüntüsü bulunmaktadır. Bireyle çalışmada sosyal çalışmacı ve müracaatçı arasında sınırları belirlenmiş bir yardım alan ve yardım veren ilişkisi varken, grupla çalışmada her bir üye aynı zamanda yardım alan ve yardım veren rollerini birlikte sürdürme imkânı yakalamaktadır(Karataş, 2017). Sosyal hizmet yöntemleri tercih edilirken müracaatçının özel durumunun dikkate alınması gerekir.
Grup çalışması yöntemine dair literatür taraması yapıldığı takdirde sosyal grup çalışması olarak adlandırıldığı da görülmektedir. Sosyal grup çalışması;
Küçük insan grupları yoluyla bireyde ve çevrede arzulanan değişmeleri yaparak sorunların çözümüne yardım sürecidir(Kongar, 1972).
Grupla Çalışma Yönteminde Kullanılan Teknikler
Grupla çalışma yönteminde müracaatçı sisteminin ihtiyaçlarına göre farklı grup türleri oluşturulmaktadır. Bu grup türlerinin her biri farklı tekniklerin kullanılmasını beraberinde getirir. Oluşturulan gruplarda kullanılan teorilerin her birinde farklı teknikler kullanılmaktadır. Bu nedenle grupla çalışma yönteminin teknikleri grup türüne göre değişkenlik göstermektedir. Bazı gruplar psikodinamik çalışmadan yararlanır. Bu bağlamda psikodinamik çalışmada kullanılan bazı müdahale teknikleri; yorumlama, empatik tepki, sanatsal teknikler, psiko eğitim, öykülemedir. Psikodinamik yönelimli sosyal hizmet uzmanı; dinleme, soru sorma, yüzleştirme, açıklama gibi ek teknikleri de kullanabilmektedir (Derezotes, 2000). Bazı gruplar ise Bilişsel Davranışsal müdahalede kullanılan teknikleri kullanmaktadır. Yararsız düşüncelerin yararlı düşüncelerle değiştirilmesi, yararsız davranışların yararlı davranışlarla değiştirilmesi, çatışma çözme ve diğer problem çözme becerilerinin geliştirilmesi, terapötik manevralar yapma; yeniden çerçevelendirme, mizah kullanma, paradoksal çalışma (mantığa aykırı), bilgi ve yaşama becerisi psiko eğitimi teknikleri kullanılmaktadır(Derezotes, 2000)
Grupla çalışma esasında bireylerin işlevsellik kazanması amacına yardım etmektedir. Bu nedenle bireyle çalışma yönteminde kullanılan tüm teknikler grupla çalışma yönteminde de kullanılmaktadır.
2.3. Toplumla Çalışma Yöntemi
Sosyal çalışma mesleğinin temel unsurlarından biri toplumdur.Toplumla çalışma yöntemi toplum ihtiyaçlarının karşılanması, toplum yapılarının geliştirilmesi, sosyal refahın arttırılması ve sosyal hizmet araştırmalarının bütününü kapsamaktadır. Bu durum toplumla çalışma yönteminin araştırmacılar tarafından farklı şekillerde ele alınmasına neden olmaktadır. Literatür taramalarında belirlenen üç yöntemin dışında sosyal hizmet yönetimi ve sosyal hizmet araştırma yöntemi adı altında dördüncü bir yöntem olduğu görülmektedir. Bu araştırmada toplum organizasyonu, sosyal hizmet yönetimi ve sosyal hizmet araştırmaları tek bir başlık altında topluma çalışma yöntemi olarak verilmiştir. Buna göre toplumla çalışma yöntemi;
Toplumdaki grupların,örgütlerin ve kurumların davranış kalıplarını ya da insanların bu sistemlerle ilişkilerini ve etkileşimlerini değiştirmek için sosyal hizmet uygulama becerilerinin yaşama geçirilmesidir. Toplumla sosyal hizmet uygulaması, topum örgütlenmesi ve toplum kalkınması, sosyal planlama, sosyal aksiyon ve sosyal yönetim ile bağlantılı becerileri içerir(Hardcastle ve diğerleri, 2004).
Toplumla çalışma yönteminin başlıca varsayıtılarından biri toplumun işlevsellik kazanmasıdır. Toplum organizasyonu ile toplumdaki her bireyin kendi kendine yardım ilkesini uygulamasını ele almaktadır. Sosyal refah politikaları toplumun gelişmesine paralel olarak karmaşık bir hal almaktadır. Bu durum sosyal refah hizmetlerinin planlanması gerekliliğine neden olmaktadır. Sosyal hizmet yönetimi bu planlamanın yapılmasını amaçlamaktadır.
Toplumla Çalışma Yönteminde Kullanılan Teknikler
Toplumla çalışma yöntemi temelde bireyleri etkilemektedir. Bireylerin oluşturduğu topluluklar grupları ifade etmektedir. Bu durum toplumla çalışma yönteminde bireyle ve grupla çalışma yönteminde kullanılan tekniklerin kullanılmasını beraberinde getirmektedir. Bu teknikler dışında sosyal aksiyon oluşturma teknikleri, veri toplama teknikleri, sosyal planlama teknikleri, yönetim teknikleri ve araştırma tekniklerini kullanılmaktadır. Toplumla çalışma yöntemi kendi içerisinde bir dizi tekniği barındırır. Her bir teknik sosyal çevrede değişiklik yaratma üzerinde odaklanır. Bu teknikler örgütlenmeyi, planlamayı, kalkınmayı ve değişimi içerir.
KAYNAKÇA
DUYAN, V., SAYAR, Ö. Ö., ÖZBULUT, M. (2008). Sosyal Hizmeti Tanımak ve Anlamak: Sosyal Hizmet Uzmanları ve Sosyal Hizmet Alanında Çalışanlar İçin Bir Rehber. Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Yayınları. Ankara.
DUYAN, V. (2014). Sosyal Hizmet: Temelleri Yaklaşımları Müdahale Yöntemleri. Sosyal Çalışma Yayınları. İstanbul.
DEREZOTES, D. S. (2000). Advanced Generalist Social Work. Sage Publications. California
KARATAŞ, Z. (2017). Gruplarla Sosyal Hizmet. İstanbul Üniversitesi Açık Ve Uzaktan Eğitim Fakültesi. İstanbul
KONGAR, E. (1972) Sosyal Çalışmaya Giriş. Sosyal Bilimler Derneği. Ankara.
KUT, S. (1988). Sosyal Hizmet Mesleği Nitelikleri, Temel Unsurları, Müdahale Yöntemleri. Ankara.
SMİTH, R. ve ZEİTZ (1970). American Social Welfare Instıtutıons. John Wiley. New York.
