Adil Dünya Yanılgısı – Just World Bias
Neden kendimizi olaylarda hep bir kurban aramak zorunda hissederiz? Veya neden hep kurbanı suçlarız? Örneğin gökdelenlerin ne kadar yüksek olduğuna hayret edip, başınızı göğe doğru kaldırdığınızda acı fren sesini duyup etrafınıza baktığınız zaman iki aracın kazaya karıştığını gördüğünüzü varsayalım. Aynı zamanda siz, çarpan aracı görmüş olun. Size göre o araç kullanıcısı ya hızlı araba kullanıyordu, ya alkollüydü ya da dikkatsiz bir sürücüydü. Neden hep çarpan araç sürücüsünün olayda suçlu olduğuna hükmetmek isteriz? Bu olayda olduğu gibi kurbanı her zaman suçlu görme adil dünya yanılgısı olarak bilinir.
İnsanlar tecrübelerine ve önceki yaşanmışlığına bakarak olaylara rasyonellikten uzak bir yaklaşım sergilemeye müthiş bir eğilimde bulunurlar. Bu hatalı düşünme örneğinin temel mantığı şudur: Ne ekersen onu biçersin. Bu görüş, kurbanların aslında yaptığı işlerden dolayı ceza çektiğini veya kötü sonuçlarla karşılaştığını ifade eder bir yaklaşım içerisindedir. Yine kurbanı cezalandırma hatalı düşüncesi, dünyanın aslında öngörülebilir ve belirli düzende işleyen bir yer olduğuna dair genel bir inanç taşır.
Örneğin dizilerde, filmlerde veya tiyatrolarda insanlar kötülerin cezalandırıldığına, kötülerin yaptığı şeylerin yanına kar kalamayacağına sıklıkla şahit olurlar. Çocuklar daha annelerinin kucağındayken kötünün her zaman cezalandırılması gereken bir eylem olduğunu bilirler.
Adil dünya yanılgısının temel nedeni şudur: İnsanlar şansızlıklardan veya kötü olaylardan kurbanı sorumlu tutarak ileride gerçekleşecek olayları belirli ve meşru bir zemine çekme gayretidir. Ve böylece olaylar üzerinde belirli bir oranda konrolümüz olduğuna hükmederiz.
” 1960’larda, adil dünya hipotezini dile getiren ilk kişi Amerikalı sosyal psikolog Melvin Lerner oldu. Bir grup kadının önünde bir adama arka arkaya elektrik şokları veren Lerner, bu şokları durdurmak için yapacak bir şeyleri olmayan bu kadınların bir süre sonra adamı suçlamaya başladıklarını görerek bunu kendi vicdan azaplarını hafifletmek için yaptıkları sonucuna vardı. O zamandan bu zamana başka araştırmacılar da adil dünya yanılgısının çeşitli örneklerini ortaya koydular. Örneğin, Florida’da bir jüri, kurban çok kısa etek giydiği ve iç çamaşırı giymediği için, tecavüzcüsünün masum olduğuna hükmetti. Kadının arandığını söylediler. ”
Kendimizi Nasıl Kandırırız-Hatalı Düşünmenin ABC’si, Suzanne Weusten
