Osmanlı Devleti Zamanında Vergiler Nelerdir? Kısaca Vergi Çeşitleri
Osmanlı Devleti için ekonomide en büyük gelir kalemi, vergilerdir. Vergiler, pek çok alanda Müslümanlar ve Gayrimüslimlerden alınmış, vergiler devletin işleyişinde ve özellikle ekonomisinde önemli bir yer etmiştir. Kısaca Osmanlı Devleti’nde vergi isimleri, çeşitleri ve türleri nelerdir? Hangi vergi, neden ve kimlerden alınır?
Öşür
Müslümanların ürünlerinden peşin olarak alınan 1/10 oranındaki vergiye denir.
Haraç
Gayrimüslim vatandaşların ürünlerinden peşin olarak alınan 2/10 oranındaki verginin ismidir.
İspenç
Gayrimüslim vatandaşların ödedikleri arazi vergisine verilen isimdir.
Cizye
Gayrimüslim vatandaşların askere gitmemesi halinde vermiş oldukları vergi.
Ağıl
Küçükbaş hayvanlaşın barınaklarından alınan vergilere “ağıl vergisi” adı verilmektedir.
Ağnam
Osmanlı Devleti döneminde küçükbaş hayvan üzerinden alınan vergiye denmektedir.
Çifthane
Bir Osmanlı köylüsünün bir çift öküzle devlete ait olan toprağı sürdüğü kadar ödemiş olduğu verginin ismidir.
Çiftbozan
Herhangi bir sebep olmadan, mazeretsiz bir şekilde toprağını iki yıl üst üste ekmeyenlerden alınan vergidir. Üç yıl ekmediği takdirde toprağı elinden alınır.
İltizam Gümrük Maden
İhale bedeli ve gümrük veya madenlerden alınan verginin ismidir.
İmdad-ı Seferiye
Hane reislerinden alınan bir vergidir. Savaş harcaması için alınmaktadır.
İmdad-ı Hazariye
Hane reislerinden alınan bir vergidir. Barış zamanlarında olası bir tehlikeye karşı alınan vergiye “imdad-ı hazariye” ismi verilmiştir.
İane-i Cihadiye
Yine hane reislerinden alınan bir vergidir. Cihat zamanı alınmaktadır.
İzn-i Sefine
Yabancı tüccarlardan alınan bir vergidir. Boğaz’dan geçişlerde alınırdı.
Kürekçi Bedeli
Hane reislerinden gemilerde kürekçiler ve yelkenciler için alınan bir vergidir.
Avarız
Özelliksiz olağanüstü durumlarda alınan verilere “avarız vergisi” adı verilmektedir.
Derbent Resmî
Tüccarlardan alınan bir vergidir. Köprü, yol ve geçitlerde alınırdı.
Bac Resmî
Çarşı-pazar esnafından alınan vergilere “bac resmi” adı verilmektedir.
Adalet-i Irgatiye
Tımar sahibinin bedenen çalışarak ödediği vergilere verilen isimdir.
Resm-i Cerime
Suç işleyenlerden alınan vergilere “resm-i cerime” adı verilmektedir.
Bennak
Evliliklerde alınan vergilere “bennak” ismi verilmektedir.
Kantariye
Tartı ve ölçüler üzerinden alınan verilere “kantariye” ismi verilmektedir.
İhtisap
Esnaftan alınan vergilerdir.
Resm-i Arus
Tımarlı sipahi, evlenen genç kız veya duldan alır.
Osmanlı Devleti’nde vergiler, özellikle Duraklama Dönemi’nin başlamasıyla birlikte düzenli olarak toplanamamıştır. Devletin hazinesine giren paranın da azalmasıyla Osmanlı Devleti, uzun ve sancılı bir sürece, sırasıyla gerileme, dağılma ve çökme sürecine girmiştir. Osmanlı Devleti’nde vergi sistemindeki ilk bozulmaları anlamak için Haçova Meydan Muharebesi’nin öncesi ve sonrasına bakmakta fayda var.