Büyük Satranç Tahtası Teorisi
39. Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Jimmy Carter‘ın danışmanlığını da yapmış olan Zbigniew Brzezinski, 1997 yılında yayınlanan Büyük Satranç Tahtası adlı kitabında ABD’nin küresel liderliğinin devam edebilmesinin ancak Avrasya üzerindeki jeopolitik hakimiyetini sürdürmesiyle mümkün olacağını iddia etmiştir.
Zbigniew Brzezinski’nin bu teorisi daha önceki Francis Fukuyama‘nın Tarihin Sonu ve Samuel Huntington‘ın Medeniyetler Çatışması adlı teorilerinin devamı niteliğinde bir çalışmadır. Zbigniew Brzezinski’nin bu teorisi ABD’li jeopolitik düşünür ve siyasetçi Nicholas J. Spykman’ın Kenar Kuşak Teorisini ve ”İç hilal, Avrasya’yı denetler; Avrasya da tüm dünyayı denetler” sözünü akıllara getirmektedir.
Zbigniew Brzezinski’nin bu teorisinde dünya büyük bir satranç tahtasına benzetilirken bu satranç tahtasının en verimli yerleri Avrasya’dır. (Asya ve Avrupa kıtasını kaplayan coğrafi bölgenin adı) Eserde Güney Amerika, Afrika ve Okyanusya bölgelerinden bahsedilmemektedir. Bu bölgelerden bahsedilmemesinin sebebi coğrafi olarak önemsiz yerler olmalarındandır.
Aynı zamanda baş aktörün Amerika Birleşik Devletleri olduğu eserde 5’i jeopolitik devletler (Fransa, Almanya, Rusya, Çin, Hindistan), 5’i de jeopolitik mihverler (Türkiye, İran, Azerbaycan, Ukrayna, Güney Kore)
olmak üzere toplamda 10 ülke bulunmaktadır. Bu kapsamda jeopolitik konumları gereği İran ve Türkiye önemli ülkelerdir.
Eserin en dikkat çekici yanı 4 yıl önce 1993’te yayınlanan Medeniyetler Çatışması teorisinde olduğu gibi demokratik değerler açısından Avrupa bölgedeki diğer tüm devletlerden üstün görülmüş ve eserde Avrupa’dan ”demokratik köprü başı” olarak bahsedilmiştir.
Amerikan dış siyasetinin doktrinlere dayalı bir sistem olduğunu düşündüğümüzde bu doktrinden sonra da Avrasya’da birtakım olaylar dizisi meydana gelmiştir. Biz, bunun adına daha sonra ”Renkli Devrimler” diyecektik. 2000 yılında Sırbistan’da Slobadan Miloseviç‘in yönetimden uzaklaşmasıyla başlayan süreç, Gürcistan’da Gül Devrimi, Ukrayna’da Turuncu Devrim, Kırgızistan’da Lale Devrimi ile devam edecekti. Tüm bu gelişmeler aslında bu doktrinden sonra Amerikan politikasının seyrini gözler önüne sermektedir.
